شبکههای اجتماعی و سواد رسانهای
در صفحه حوادث روزنامه های سال های اخیر با خبرهایی که از گونه ای جرائم جدید حکایت دارند مواجه هستیم، خبرهایی که اصطلاحا به حوزه «جرایم رایانه ای» مرتبط میشوند. در اغلب این خبرها میخوانیم که آشنایی اینترنتی بین دو شخص یا مجموعه اشخاصی به سوءاستفادههایی منجر شده یا کاربری اطلاعات شخصی اش را در اینترنت منتشر کرده و این مسئله برای او پیامدهایی به دنبال داشته است.
حجم اینگونه خبرها در چند سال اخیر رشد قابل توجهی داشته است و البته باید توجه داشت که همه خبرهای مربوط به این نوع جرائم در رسانه ها منتشر نمی شود و فراتر از آن، همه اینگونه سوءاستفاده ها نیز به مرحله طرح شکایت در مجامع قضایی نمی رسند.
بنابراین نمی توان منکر شد که علی رغم همه مزایایی که اینترنت و شبکه های مشابه برای شهروندان به همراه داشته اند و فرصت هایی که این ابزارهای جدید ایجاد کرده اند، تعداد قابل توجهی از مردم از طریق این تکنولوژی های جدید ارتباطی، آسیب دیده اند. اما دلیل آمار بالای آسیب دیدگان از اینترنت و دیگر تکنولوژی های جدید ارتباطی از قبیل تلفن همراه در ایران چیست؟ آیا گریزی از این آسیب های ناشی از رسانه ها و تکنولوژی های جدید وجود ندارد؟ نمی توان حداقل تعداد قربانیان این رسانه های نوین را کاهش داد؟
بیشتر این قربانیان و آسیب دیدگان کسانی هستند که آگاهی کافی از امکانات و قابلیت های تکنولوژی های جدید را ندارند. حتی می توان مدعی شد اغلب کاربران اینترنت، تلفن همراه و سایر رسانه های جدید در ایران – حتی آنهایی که هنوز گرفتار آسیب ها نشده اند – اطلاعات کافی درباره نحوه به کارگیری این تکنولوژی ها ندارند و تنها به دلیل جذابیت های این رسانه های جدید و رفع برخی نیازهای شان، کاربر این ابزارهای جدید شده اند. این مسئله البته اختصاص به ایران ندارد و شهروندان همه کشورها، حتی کشورهای اصطلاحا توسعهیافته نیز با آن درگیر هستند و تفاوت تنها در نحوه مواجهه دولت ها با آن است.
در سیاست گذاری های رسانه ای و اجتماعی در دنیا سال هاست که مسئله ای باعنوان «سواد رسانه ای» مطرح شده است. سواد رسانه ای به زبان ساده عبارت است از مجموعه مهارت هایی که شهروندان برای مواجهه با رسانه های جدید لازم است بیاموزند. پس از چند دهه پژوهش و نظریه پردازی در مراکز دانشگاهی و پژوهش درباره سواد رسانه ای، سال هاست برنامه های عملیاتی آموزشی بر این اساس طراحی شده است.
در اغلب کشورهای دنیا با حمایت های مستقیم و غیرمستقیم دولتی، آموزش های لازم از طریق رسانه ها و برقراری دوره های آموزشی به شهروندان ارائه می شود تا نحوه مواجهه با رسانه ها را فرابگیرند. در برخی کشورها این سطح آموزش حتی به کتاب های درسی مدارس نیز رسیده است و شهروندان از همان سنین کودکی و نوجوانی به سلاح سواد رسانه ای مجهز می شوند. در ایران اما سواد رسانه ای هنوز از سطح یک شوخی آکادمیک فراتر نرفته و مشخص نیست چه زمانی آموزش آن در سطح گسترده و عمومی مورد توجه قرار خواهد گرفت تا شاهد تحولی در استفاده از رسانه ها باشیم.
با پیشرفت رسانه های جدید ارتباطی از قبیل اینترنت در تکمیل مبحث سواد رسانه ای، مباحث جدیدی از جمله «سواد دیجیتالی» و «سواد اینترنتی» مطرح شده اند. شهروندان تنها با فراگیری سواد دیجیتالی است که می توانند استفاده مناسبی از تکنولوژی های جدید دیجیتالی داشته باشند. این سواد شامل اطلاعات اولیه درباره قابلیت ها، فرصت ها و نحوه به کارگیری تکنولوژی های جدید و آسیب های احتمالی و نحوه مقابله با آنهاست. لزوم فراگیری سواد دیجیتالی در استفاده از وبسایتهای شبکه اجتماعی اهمیتی دوچندان پیدا می کند.
شبکه های اجتماعی امکانات و فرصت های بسیار گسترده ای را در اختیار کاربران قرار می دهند که تاکنون در هیچ رسانه ای سابقه نداشته است. تنها اطلاع درست از این امکانات و فرصت هاست که امکان مقابله با تهدیدها و آسیب ها را محدود می کند و خطر سوءاستفاده های احتمالی را کاهش می دهد.
آمارها نشان می دهد که اغلب کاربران شبکه های اجتماعی آشنایی کافی با امکانات این وب سایت ها ندارند. آنها تنها با امکاناتی از قبیل جست وجو برای یافتن دوستان، افزودن دوستان به لیست، عضو شدن در گروه ها و صفحات هواداری، نوشتن متن های کوتاهی درباره وضعیت شخصی و قراردادن عکس در آلبوم تصاویر آشنا هستند. در شبکه های اجتماعی بخشی برای تنظیمات مربوط به حریم خصوصی وجود دارد که مشخص می کند به کدام بخش از اطلاعات و تصاویر شخصی، کدام گروه از دوستان دسترسی داشته باشند.
تعداد قابل توجهی از کاربران از وجود چنین امکاناتی در شبکه های اجتماعی بی اطلاع هستند و یا کار با این قسمت ها را بلد نیستند. در نتیجه کاربران اطلاعات و تصاویر شخصی مربوط بهخود را در شبکه های اجتماعی منتشر می کنند در حالیکه برخی از آنها نمی دانند این اطلاعات در دسترس عموم قرار می گیرد و ممکن است مشکلاتی برای آنها ایجاد کند.
انتشار اطلاعاتی از قبیل آدرس و شماره تلفن یا تصاویر شخصی در شبکه های اجتماعی بدون توجه به عواقب آن، تاکنون باعث سوءاستفاده های بسیاری شده است. از شروع موج اول فراگیر شدن شبکه های اجتماعی در ایران که به استقبال از وب سایت «اورکات» برمی گردد تا سال های بعد که شبکه های اجتماعی متعدد ایرانی و خارجی زیادی بین کاربران ایرانی محبوبیت پیدا کرده اند، همواره سوءاستفاده هایی نیز از این محیط ها به عمل آمده است.
سوءاستفاده های زیادی از طریق ایجاد هویت های جعلی در شبکه های اجتماعی و انتشار اطلاعات و تصاویر شخصی در این وب سایت ها صورت پذیرفته که برخی از آنها به طرح شکایت در دستگاه قضایی منجر شده است. ویژگی مشترک تعداد قابل توجهی از آسیب دیدگان شبکه های اجتماعی، ناآشنایی آنها و نداشتن اطلاعات کافی درباره قابلیت ها و امکانات این تکنولوژی های جدید ارتباطی است. اطلاعاتی که با عملکرد مناسب تر رسانه ها و بخش های آموزشی می تواند در اختیار شهروندان قرار گیرد تا بهره مناسب تر و مطمئن تری از این امکانات جدید ارتباطی ببرند.
شبکه های اجتماعی و سایر امکانات فضای مجازی تا زمانیکه اسیر توهمات سیاسی و داستان پردازی های خیالی و جنجالی باشند و اطلاع رسانی مناسب درباره آنها انجام نشوند، همچنان قربانی خواهند گرفت و در این راه محدود ماندن به اقداماتی از قبیل فیلترکردن وب سایت ها تأثیر چندانی نخواهد داشت؛ اگر باور ندارید، سری به دادگاه ها بزنید و کمی به دردل های قربانیان جرائم مربوط به فضای مجازی گوش کنید.
انتهای پیام/.
محمدمهدی مولایی، هفته نامه پنجره