سلفی، تلاشی برای دیده شدن و پسندیده جلوه کردن
- مصطفی آب روشن، عضو انجمن جامعهشناسی ایران:
شبکههای اجتماعی مناسبات اخلاقی و عرفی ما را تحت تأثیر خود قرار داده است و این امکان را بهکاربران داده که خودشان را با دیگران به اشتراک بگذارند و بر این اساس با دریافت لایک و کامنتهای تحسینبرانگیز، بر احساس دیده نشدن چیره شوند و تنهایی را کمتر احساس کنند.
فراگیر شدن سلفی در فضای مجازی، ما را با این واقعیت تلخ آشنا میکند که بشر بیش از تمام دورانها تنهایی در جمع را تجربه میکند. وقتی ما با یکدیگر و در کنار خانواده عکس میگیریم، نشان از حضور دیگرانی دارد که ما در کنار آنها هویت پیدا میکنیم اما افزایش رو به رشد عکسهای سلفی که فرد از خودش در اتاق یا مسافرت تفریحی میگیرد، صرفاً درجه تنهایی و تمنای دیده شدن در او را نشان میدهد. این افراد با وجود اینکه با ظاهری همراه با غرور و القای شایستگی، ظاهر میشوند اما این نمایشهای غیرمتعارف، کدهایی است که نشان از نیاز آنان به توجه و احترام دارد. در واقع شیوع و انتشار عکسهای سلفی در جامعه، نماد تنهایی انسان است که پر از تمنا برای دیده شدن و پسندیده جلوه کردن است تا خلأهای اجتماعی بودنش را جبران کند.
کاربرانی که در شبکههایی همچون اینستاگرام نمادهایی از یک زندگی متقاعدکننده و موفق، از جمله حضور در رستورانهای مجلل، طبیعت رنگارنگ، گذران اوقات فراغت در مکانهای تودهپسند یا دلدادگیهای نمایشی را بهگونهای فخرفروشانه به اشتراک میگذارند یا سلفیهایشان را با افراد مشهور و سلبریتیها منتشر میکنند، بهدنبال کسب موفقیت هستند تا به ارزشهای خودشان بیفزایند.
گاهی نیز برخلاف این گروه، کاربرانی را مشاهده میکنیم که با ژستهای روشنفکرانه و سمبلیک، تنهایی و انزوای خود را به نمایش میگذارند و به دیگران اینگونه القا میکنند که بودنشان را نباید نادیده بگیرند. با دقت در تعاملات کاربران در فضای اینستاگرامی و سایر شبکههای اجتماعی درمییابیم که این اپلیکیشن عرصه بازنمایی تصاویر خوشگذرانیها یا به رخ کشیدن نداشتههای بزرگ و چهره مدیریت شدهای است که تنها در تصویر خلاصه میشود.
در اکثر تصاویری که به اشتراک گذاشته میشود کاربران یا سلبریتیهایی را میبینیم که شایستگی، سبک زندگی یا چهره ظاهری خودشان را با انواع پروتز و سولاریوم به شکلی توده پسند تغییر میدهند و به نمایش میگذارند تا میل به دیده شدن را با افزایش لایک و کامنتهای تحسینبرانگیز ارضا کنند، از سوی دیگر عدهای از طبقات فرودستی که در محرومیت فرهنگی قرار دارند در این سناریو بهعنوان طرفدار و فالوور ظاهر میشوند که وظیفه آنان جز لایک کردن و تحسین اینگونه نمایشگریها نیست.
شبکههای اجتماعی از جمله اینستاگرام تبلور تئوری «مصرف متظاهرانه» است که «تورستین وبلن» جامعهشناس و اقتصاددان امریکایی بهخوبی به آن پرداخته است. در واقع ما در عصری زندگی میکنیم که با سه مشخصه «مصرف اغراق شده»، «تن آسایی غلو شده» و «به رخ کشیدن فزاینده ثروتمندی» تعریف میشود. این متغیرها که در قالب الگوی رفتار در جامعه، معین شده مفاهیمی هستند که عدهای تحت آن میکوشند تا خود را در چشم دیگران برتر و متمایزتر نشان دهند.
- دکتر فاطمه منفردپویا، روانشناس اجتماعی:
فرهنگ ایرانیها فرهنگی سنتی است و با آمدن شبکههای اجتماعی بین سنت و مدرنیته سرگردان مانده.
در فرهنگ شرقی رفتاری وجود دارد به نام «به رخ کشیدن» که درصد آن بین افراد مختلف متغیر است. این رفتار تا چند سال پیش شاید کمتر از حالا بود و در ارتباطات رو در رو رخ میداد ولی حالا این رفتار بسیار پررنگتر در فضای مجازی بخصوص شبکههای اجتماعی مثل اینستاگرام بروز کرده است.
کسانی که بهصورت افراطگرانه از این فضا استفاده میکنند به دو تیپ تقسیمبندی میشوند؛ شخصیت خودشیفته و شخصیت نمایشی. در شخصیت خودشیفته فرد دارای زیربنای «خود کم بینی» است. این افراد سعی دارند با استفاده از هر شیوهای، تصاویری از فعالیتهایشان، از جمله لباس پوشیدن، غذا خوردن، مسافرت و… را به نمایش بگذارد. البته باید گفت که مطرح شدن در فضای مجازی و لایک و کامنتهایی که چنین شخصی میگیرد شاید او را از نظر روحی ارضا نکند و در میان همه لایکها بهدنبال کسی باشد که او را لایک نکرده است. او از این مسأله بشدت احساس ناراحتی میکند و حتی برخیها کارشان به افسردگی میکشد. بهعنوان مثال چندی پیش بیماری به من مراجعه کرد و گفت از اینکه یکی از اقوامش تعداد فالوورهایش از او بیشتر است احساس ناخوشایندی دارد و مدتی است که دچار افسردگی شده.
اما تیپ دوم به نسبت تیپ اول بهدنبال تأیید اجتماعی نیست و معمولاً بهدنبال اغواکنندگی است و میخواهد حضورش را در همه جا اثبات کند. این افراد میخواهند کانون توجه باشند؛ حالا این توجه مثبت باشد یا منفی برایشان تفاوتی نمیکند.
/سلامتنیوز/