شش راه برای شناسایی اخبار جعلی در شبکه‌های اجتماعی
حسن میثمی، پژوهشگر رسانه‌های اجتماعی و مدیر مسئول «مجازیست» در یادداشتی در روزنامه جام‌جم نوشت:
به همان میزان که شناسایی اخبار جعلی در کانال‌ها و حساب‌های کاربری غیرمعتبر در رسانه‌های اجتماعی ساده است، شناخت اخبار جعلی منتشر شده در رسانه‌های شناخته‌شده و احیاناً معتبر خبری کاری دشوار است و پیچیده. با این حال، شاید بتوان با به‌کارگیری شش روش ساده، از دام اخبار جعلی (Fake News) گریخت و با اعصابی راحت‌تر به دنبال حقیقت در رسانه‌های اجتماعی گشت.
- در همه نوع اخبار، به دنبال «منبع معتبر» باشید. چه در پست‌های شبکه‌های اجتماعی و چه در اخبار رسانه‌های خبری، منبعی که بتواند شما را متقاعد کند که یک موضوع صحت دارد، از همه چیز باارزش‌تر است. معمولا خبرگزاری‌ها بر‌اساس قانون اجازه دارند که در برخی موارد هویت منبع خبری خود را فاش نکنند، اما کانال‌های خبری و هویت‌های رسانه‌ای غیرمعتبر، تنها در مواردی از این شگرد بهره می‌گیرند که سند یا منبع قابل اتکایی برای خبر خود ندارند. لذا در اخبار «فاقد منبع»، اصل را در ذهن‌تان بر احتمال بالای جعلی بودن بگذارید. ساخت یک صوت جعلی که به معاون وزیر بهداشت منتسب شد، آخرین اتفاقی بود که در روزهای اخیر رخ داد.
- قبل از باور کردن یک خبر، درباره آن جست‌وجو کنید. بندگان خدا در ینگه دنیا گوگل را آفریده‌اند که از امکاناتش بهره بگیرید. شاید توانستید حتی تکذیبیه یا توضیحی از آن خبر یا محتوا پیدا کنید که بتواند ذهن شما را کمی روشن‌تر کند. معمولا اخبار مهمی که صحت ندارند، به سرعت تکذیب می‌شوند یا ذی‌نفع خبر درباره آن توضیحی منتشر می‌کند. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که تکذیب و توضیح یک خبر هیچ‌گاه به اندازه خود آن خبر دیده نمی‌شود. شما این مارپیچ را بشکنید و به حقیقت برسید. ادعای نماینده مردم قم در مجلس مبنی بر درگذشت ۵۰ نفر از مردم قم بر اثر ویروس کرونا و تکذیب سریع وزارت بهداشت، از جمله نمونه‌هایی بود که در روزهای اخیر شاهدش بودیم.
- به هرگونه عبارت انگیزشی برای نشر خبر شک کنید. «ایرانی نیستی اگه کپی نکنی»، «اجداد آریایی‌ات منتظرن که ببینن چطور این خبر رو پخش می‌کنی»، «رسانه باشید» و عبارات انگیزشی از این دست، قاعدتا بایستی اعتبار خبر را در ذهن شما پایین بیاورند. حساب کاربری توییتری که به نام «سیدمجید بنی‌فاطمه» ساخته شده بود و در یک توییت آن، ادعا شده بود که «محمود کریمی»، مداح اهل‌بیت(ع) به بیماری کرونا مبتلاست، از جمله شایعاتی بود که با جمله «نشر بدهید» در انتهای خبر تلاش می‌کرد به انتشار یک شایعه ضرب بدهد؛ که البته با تکذیب سریع رسانه‌ها مواجه شد.
- در بسیاری از موارد، کانال‌ها و حساب‌های کاربری برای گرم‌کردن بازارشان و جذب دنبال‌کننده، یک تیتر از یک خبر جنجالی را منتشر می‌کنند و ادامه آن را به یک پیوند (Link) حواله می‌دهند که ممکن است شما را به عضویت در یک کانال ترغیب کند یا یک صفحه را برایتان باز کند. تقریباً می‌توان ادعا کرد که بالای ۹۰ درصد این اخبار جعلی هستند. شک نکنید! این روزها این اتفاق با شایعاتی مانند «تعطیلی مدارس تا انتهای سال ۹۸» بسیار تکرار می‌شود. خبری که تنها یک جمله دارد و خواننده را دعوت می‌کند تا برای خواندن ادامه خبر عضو کانال خبری شود!
- عددها و آمارهای یک خبر می‌تواند مشتی نمونه خروار باشد. معمولاً اعداد و ارقام را می‌توان در پایگاه‌های آماری و خبرگزاری‌های رسمی به‌راحتی پیدا کرد. اگر در یک پایگاه قابل اعتماد توانستید نقیضی بیابید، حتما آن خبر دچار اشکالاتی است. ادعای جعلی رسانه فارسی‌زبان بی.بی.سی مبنی بر درگذشت ۲۱۰ نفر بر اثر ویروس کرونا، از جمله مواردی بود که ذیل همین قاعده می‌گنجد. عددی که با هیچ‌کدام از منابع رسمی داخلی و خارجی همخوانی نداشت.
- به شیوه تنظیم یک خبر دقت کنید. معمولا خبرهایی که توسط خبرنگاران حرفه‌ای و کاربلد تنظیم می‌شوند، بدون اشکالات املایی و ویرایشی هستند و کمتر در آن از صفت‌های اغراق‌آمیز استفاده شده است. خبرهایی که دارای اشکالات ادبی و متنی هستند، ممکن است دچار خدشه در صحت باشند.
