چرا پروژه بومی‌سازی پیامرسانهای داخلی موفق نبود؟
روزنامه ابتکار طی یادداشتی نوشت:
تقریبا ۲ سال از فیلتر شدن یکی از پرکاربردترین پیامرسانهای خارجی در ایران یعنی تلگرام می‌گذرد. یکی از دلایل این اقدام، حمایت از پیامرسانهای بومی بود. از همان ابتدا بسیاری از کارشناسان، سرنوشتی جز شکست برای این شیوه حمایتی که بر مبنای حذف رقیب پایه‌گذاری شده بود، متصور نبودند. حالا مطرح‌ترین پیامرسان داخلی یعنی «سروش» که در این مدت حمایت‌های بسیاری هم از آن صورت گرفته بود، توسط صدا و سیما که مالک بخش بزرگی از آن است به مزایده گذاشته شده است.
۱۰ اردیبهشت ۹۷ تلگرام در ایران فیلتر شد تا جای خود را به یک پیامرسان داخلی مشابه دهد. کمی پیش از این اتفاق مدیرعامل پیامرسان سروش اعلام کرده بود که این پیامرسان قابلیت جایگزینی تلگرام را دارد. اما این پیامرسان از چه زمانی آغاز به فعالیت کرد؟ نرم‌افزار سروش در بهمن ۱۳۹۴ نسخه آزمایشی خود را به بازار عرضه کرد و تا بهمن ۱۳۹۵ نزدیک به ۷۰۰ هزار کاربر فعال داشت. پس از فیلتر شدن تلگرام این نرم‌افزار تحت حمایت سازمان صدا و سیما گسترش یافت و اکنون بخش عمده‌ای از سهام این شرکت متعلق به صدا و سیما است و در دو بخش سروش و سروشپلاس فعالیت می‌کند. گرچه تلاش‌های بسیاری صورت گرفت تا کاربران تلگرام به سمت این نرم‌افزار سوق داده شوند اما نتیجه بیانگر اتفاقی غیر از این بود.
در بررسی روند استفاده کاربران از تلگرام در مدت این دو سال شاهد برگشت موج بسیاری از این کاربران با وجود فیلتر بودنش بودیم، به طوری که طبق نظرسنجی‌ای که حدود ۶ ماه بعد از فیلترینگ تلگرام توسط مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران انجام شد، با وجود حمایت‌های مختلف از پیامرسانهای داخلی و ترغیب مردم به استفاده از آنها، همچنان اکثر کاربران ایرانی از تلگرام استفاده می‌کردند. طبق این نظرسنجی، ۵/۶۲ درصد از پاسخگویان اعلام کردند که قبل از فیلتر تلگرام از آن استفاده می‌کنند و در مهر ماه و با وجود فیلتر این پیامرسان، ۳/۴۷ درصد از کل پاسخگویان اعلام کردند که همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند. نظرسنجی این مرکز در اسفند ماه سال ۹۷ هم نشان داد که ۷۱ درصد جوانان ۱۸ تا ۲۹ ساله از تلگرام استفاده کرده و آن را به‌عنوان پیامرسان محبوب خودشان معرفی کرده‌اند.
بنابر تحقیقی که در اسفند سال ۹۷ انجام شد نیز ۹/۵۵ درصد مردم ایران همچنان از تلگرام استفاده می‌کردند. طبق این نظرسنجی، شمار کاربران فعالِ ایرانیِ تلگرام در آن زمان ۲۳ برابر کاربران فعال پیامرسان سروش بود و این به معنای استفاده تنها ۴/۲ درصد مردم کشور از سروش بود. باید درنظر داشت که پیامرسان سروش در میان پیامرسانهای ایرانی بیشترین تعداد کابران ثبت‌نامی را داشت.
در آذرماه امسال نیز بررسی‌ها نشان داد که استفاده از تلگرام همچنان در حال افزایش است. داده‌های به دست آمده نشان می‌دهد که در ادامه روند افزایشی استفاده از تلگرام، میزان بازدید مطالب کانال‌های تلگرامی در آذر امسال بیش از آبان ماه بوده است و به صورت میانگین ۱۹۷ میلیون بازدید در هر روز بیشتر از ماه قبل بوده است. این در حالی است که تولیدات کانال‌های تلگرامی نیز افزایش یافته و به طور میانگین در هر روز ۸۸ هزار مطالب تلگرامی بیشتر منتشر شده است.
تمام این موارد در حالی اتفاق افتاد که از همان ابتدای فیلتر شدن تلگرام، پیامرسانهای داخلی از سوی نهادهای دولتی با حمایت‌های مالی بسیاری هم همراه بود. به عنوان مثال مقامات وزارت ارتباطات و شورای‌عالی فضای مجازی از اعطای وام ۵ میلیارد تومانی به پیامرسانهای داخلی خبر داده بودند و مدیر پیامرسان سروش گفته بود که آن ۵ میلیارد تومان را خرج هزینه پهنای باند کرده است. حمایتی که گرچه برخی از پیامرسانهای داخلی بعد از مدتی از آن محروم شدند اما سروش همچنان از آن بهره‌مند بود.
با وجود تمام حمایت‌ها اما حالا شاهد به مزایده گذاشته شدن این اپلیکیشن هستیم. بر اساس آگهی مزایده عمومی منتشره از سوی صدا و سیما که برای نوبت دوم منتشر شده، مهلت دریافت اسناد مزایده، از ساعت ۱۲ دوشنبه ۱۲ اسفند تا ساعت ۱۶ شنبه ۱۷ اسفند ماه ۹۸ اعلام شده بود.
چندی پیش محمد سرافراز در مصاحبه با روزنامه شرق در مرور اقداماتی که باعث فشار بر او و پروندهسازی برای شهرزاد میرقلی خان شده بود، گفته بود: «پروژه‌ای به‌عنوان «پیامرسان سروش» بود که اشکالاتی داشت و برنامه‌نویسی درستی نشده بود و پول‌ها به نام این پروژه، به کارکنان یک شرکت ثالث پرداخت میشد! ما این گزارش‌ها را به آقای دکتر حسینی، مدیر وقت بازرسی و حسابرسی سازمان و رئیس حراست سازمان دادیم که دقیق بررسی کنند. وقتی این گزارش‌ها در حال بررسی بود، از یک سازمان امنیتی با ایشان مستقیما تماس گرفتند که برای سوال و جواب برود.»
پژمان موسوی، روزنامه‌نگار که تصویر این آگهی را توئیت کرده بود، نوشت: «نه پول، نه پشتوانه سازمانی عریض و طویل چون صدا و سیما، نه میلیاردها تومان کمک بلاعوض، هیچ کدام جای آزادی را نمی‌گیرد.»
اما تمام این هزینه‌ها درنهایت منجر به چه شد؟ بنابر گزارشی که در دیجیاتو منتشر شده است، در فراخوان منتشر شده از سوی صدا و سیما، می‌بینیم که میزان تضمین برای شرکت در مزایده، رقم یک میلیارد و ۹۱۸ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان تعیین شده است. معمولاً در مزایده‌ها، تضمین شرکت کردن ۵ درصد محاسبه می‌شود و این یعنی صدا و سیما احتمالاً می‌خواهد سروش را به مبلغی بیشتر از ۳۸ میلیارد و ۳۶۸ میلیون تومان به فروش برساند. سیدجعفر خورشاد، مدیرعامل سابق و رئیس هیئت مدیره کنونی پیامرسان سروش درباره این رقم اظهار نظری نمی‌کند اما اعلام می‌کند که بیشتر از این مبلغ‌ها خرج پیامرسان سروش شده است و احتمالاً رقم نهایی از این هم بالاتر باشد: «بستگی دارد ارزش در چه دیده شود؟ در دارایی‌های شرکت یا کاربران، سخت‌افزار، نرم‌افزار و… این‌ها بحث دیگری است. اما اگر یک مجموعه چابک جلو بیاید روند رشد سروش به شدت مثبت خواهد شد.»
اگر تمام آنچه در این دو سال درمورد پیامرسانهای بومی را یک به یک مانند قطعات پازل کنار هم بچینیم، می‌بینیم که تمام تلاش‌هایی که در راستای محدودسازی و انحصارگری در این خصوص انجام شده نه‌تنها ثمربخش نبوده که حتی نتیجه منفی هم داشته است. شاید اگر همان زمان مسئولان به توصیه‌های کارشناسان کمی توجه می‌کردند و تلاش نمی‌کردند تا با از بین بردن فضای رقابتی از پیامرسانهای بومی حمایت کنند و حمایت‌های مالی هم سازوکاری بهتر داشت، امروز شاهد شکست احتمالی پروژه بومی‌سازی پیامرسانهای داخلی نبودیم. در دنیای امروز نمی‌توان کاربران را با چنین ترفندهایی وادار به استفاده از یک اپلیکیشن کرد و تنها کیفیت و نوآوری می‌تواند آنها را به سمت یک برنامه بکشاند نه اجبار و کپی‌برداری‌های ناشیانه، نکته‌ای که به نظر می‌رسد چندان اهمیتی برای مسئولان امر ندارد.
