کرونا ویروس و «اپیدمی اطلاعات» در رسانه‌های اجتماعی
- علی کرباسی در Logisia نشریه علمی دانشجویان مهندسی کامپیوتر دانشگاه تبریز نوشت:
جز خواندن اخبار کاری نمی‌توان کرد و اخبار هر روز بدتر می شوند
در روز ۱۹ ژانویه، یک هفته پیش از شروع سال نو چینی، تامی تانگ به همراه نامزدش، برای دیدار خانواده و گذراندن تعطیلات وارد شهر ووهان شدند. آن‌ها از ویروس جدید کرونا (با نام رسمی COVID-19) اطلاع داشتند ولی گمان می‌کردند که این ویروس در ناحیه کوچکی از شهر متمرکز است. دولت محلی به مردم اطمینان داده بود که تنها افرادی که به بازار مواد غذایی خاصی مراجعه نموده یا با حیوانات وحشی، تماس مستقیم داشته‌اند، بیمار شده‌اند.
اما در شب ۲۰ام ژانویه، دکتر ژانگ نانشان، فردی که برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ ابعاد شیوع SARS را آشکار کرد، در تلویزیون ملی، آشکار نمود که این ویروس قادر است از فردی به فرد دیگر منتقل شود. این اظهارات مردم را به شدت ترساند و در همان شب مردم شهر شروع به استفاده از ماسک کردند. تانگ و نامزدش پی بردند که شهر دیگر امن نیست، پس برنامه‌های خود را کنسل کرده و روز بعد با قطار شهر را ترک کردند. کمتر از ۴۸ ساعت، ووهان قرنطینه شد.
تانگ و نامزدش ۱۴ روز خود را در خانه حبس کردند و هر روز فقط یکبار برای بیرون بردن زباله‌ها و با پوشیدن ماسک از آپارتمان خارج می‌شدند. آن‌ها تمام اقلام مورد نیاز خود را از غذا گرفته تا دستمال کاغذی از طریق اپ‌‌های موبایل سفارش می‌دادند، اما در روز سوم قرنطینه، هنگامی که اپ‌ها را باز کردند، به شدت جا خوردند، چرا که همه چیز تمام شده بود. تانگ درباره آن روز می‌گوید:”چیزی باقی نمانده بود. حتی سبزیجات نیز وجود نداشت. با این حال نسبت به ووهان وضعمان خیلی بهتر بود.”
بیش از هر چیز، بزرگ‌ترین منشا اضطراب، روند عذاب‌آور مشاهده اخبار و بحث‌های مختلف در رسانه‌های اجتماعی است. همین موضوع باعث افزایش و تشدید ترس تامی تانگ شده و او را دچار بیخوابی می‌کرد. او از مبتلا شدن خود یا خانواده‌اش به ویروس به شدت هراسان شده بود. وی می گوید:”راستش، توصیف آنچه در این ۱۴ روز اتفاق افتاده است واقعاً دشوار است. جز خواندن اخبار کاری نمی‌توان کرد و اخبار هر روز بدتر می شوند و این سخت ترین چیز برای افراد خارج از ووهان است.”
در دوم فوریه سازمان بهداشت جهانی (WHO)، ویروس جدید کرونا را یک “اپیدمی اطلاعات” عظیم نامید که به معنی انبوه اطلاعات دقیق یا غیردقیق است. ایپدمی اطلاعات پیدا کردن منابع و راهنمایی‌های قابل اعتماد مردم را سخت می‌کند و این عاملی است که ویروس کرونا را از بیماری‌های مسری قبلی متمایز می‌سازد. با اینکه ویروس SARS ، MERS و Zika در زمان خود نگرانی جهانی را به دنبال داشتند، اما امروزه رسانه‌های اجتماعی نگرانی و وحشت جهانی در مورد کرونا ویروس جدید را به شدت تقویت کرده‌اند. رسانه‌های اجتماعی موجب رشد و گسترش اطلاعات نادرست با سرعت بی سابقه‌ای شده‌اند که در نتیجه آن فضایی از بی‌اعتمادی، استرس و نژادپرستی در دنیای واقعی و مجازی ایجاد گشته است.
رسانه‌های مجازی، جولانگاه خشونت یا همدلی
سازمان بهداشت جهانی به سهم خود برای جلوگیری از گسترش اطلاعات نادرست با Twitter، Facebook، Tencent و TikTok شروع به همکاری کرده است. برای مثال، به تازگی سرویس Google SOS راه‌اندازی شده تا آخرین نتایج پیدا شده در رابطه با کرونا ویروس را به هنگام جستجو در اختیار کاربران دهد. همچنین، با فیسبوک توافق شده تا آگهی‌ها و اطلاعات مهم بهداشتی را تنها برای گروه خاصی از جمعیت و سنین نشان دهد. حتی سعی شده با برقراری ارتباط با افراد و سازمان‌های با نفوذ آسیایی، مانع از نشر اطلاعات نادرست شود.
رسانه‌های اجتماعی و سازمان‌های بهداشتی نیز اقداماتی را انجام داده‌اند. TikTok بیانیه‌ای مبنی بر “اجازه نخواهیم داد اطلاعات نادرست موجب آسیب‌رسانی به جامعه تیک تاک یا عموم مردم شود”، انتشار داده است. این رسانه سعی می‌کند ویدیو‌های گمراه کننده را حذف کند. فیسبوک نیز در تلاش است پست‌هایی با توصیه‌های مشکوک در زمینه بهداشت را پاک کند. تِن‌سنت، صاحب WeChat از پلتفرم بررسی واقعیات خود جهت بررسی شایعات کروناویروس که در فضای آنلاین گردش می کنند استفاده می‌کند.
اما سیل بزرگ محتوا، تلاش‌هایی که برای پاک کردن اطلاعات به درد نخور می‌شود را بی‌اثر و حتی باعث تولید محتوای بیگانه‌هراسانه (Xenophobic) را می‌شود. میم‌ها و توهین‌های نژاد پرستانه در TikTok و فیسبوک گسترش یافته‌اند. برخی از نوجوانان حتی برای جلب توجه بیشتر در رسانه‌های اجتماعی وانمود می‌کنند که به کرونا ویروس مبتلا شده‌اند. این رفتار نامناسب آنلاین، بحث‌ها و جدال‌ها را به زندگی روزمره نیز منتقل کرده است. آسیایی‌ها با نژادپرستی و آزار مواجه شده و محله‌ها و رستوران‌های چینی دچار مشکل در کسب و کارشان شده‌اند. سطوح مشابهی از رفتار تبعیض‌گرایانه در چین علیه اهالی ووهان و استان هوبی نیز گزارش شده‌است.
اما به همان اندازه که رسانه‌های اجتماعی باعث انتشار اطلاعات نادرست شده‌اند، به همان اندازه منبع مهمی از اطلاعات صحیح نیز هستند. روزنامه‌نگاران در سراسر جهان از رسانه‌های اجتماعی چینی برای به دست آوردن تصویری دقیق از اوضاع و همچنین جمع‌آوری و آرشیو گزارش‌های تایید شده برای آیندگان استفاده می‌کنند. حجم بسیار زیاد گزارش‌های شخصی مربوط به وقایع چین که روزانه رد و بدل می شوند، موجب تحت فشار قرار گرفتن دولت جهت ارائه اطلاعات دقیق‌تر این بحران می شوند.
برای مثال؛ در روزهای ابتدایی، چندین پزشک برای افزایش هشدارها درباره شدت اوضاع از رسانه‌های اجتماعی استفاده کردند. اگرچه دولت به سرعت آن‌ها را توبیخ کرد و می‌خواست جریان اطلاعات را کنترل کند، هشدار پزشکان در فضای مجازی همه‌گیر شد و مردم دولت را تحت فشار دادند تا شواهد و واقعیات را سریع‌تر ارائه دهد. هنگامی که یکی از همین پزشکان، لی ون‌لیانگ، در اثر همین بیماری درگذشت، شبکه‌های اجتماعی چینی پر از خشم و نارضایتی شد و مردم تصمیم‌های دولت را زیر سؤال بردند. حجم نارضایتی چنان گسترده بود که سانسورها را بی‌نتیجه نمود.
اینگونه فعالیت‌ها در رسانه‌های اجتماعی می توانند در آینده برای بهتر فهمیدن و پیگیری مکان شیوع بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیردند. در حال حاضر چندین سرویس از این تکنیک‌ها برای کمک به مقامات بهداشت عمومی جهت رصد کردن پیشرفت کرونا ویروس استفاده می کنند. راینا مکینتایر، یک متخصص زیست ایمنی در دانشگاه نیو ساوت ولز، مقاله ای را در ماه ژانویه در ژورنال اپیدمیولوژی منتشر کرد که نشان داد کانون‌های تجمع توییت‌ها می توانند شاخص‌های خوبی در مورد شیوع یک بیماری باشند، “به ویژه در مواردی که سانسور یا کمبود منابع برای گزارش بیماری وجود دارد”. این می تواند به سازمان‌ها کمک کند تا به هنگام شیوع یک ویروس، سریع‌تر واکنش نشان دهند و آن را قبل از تبدیل شدن به شرایط اضطراری جهانی متوقف کنند.
رسانه‌های اجتماعی به طرز عجیبی به فضایی برای اندوه جمعی تبدیل شده‌اند. در Weibo و WeChat ، روایات بسیاری از ناامیدی و مهربانی به چشم می‌خورد. علی رغم وجود ترس و هراس در افراد گرفتار در قرنطینه و بیماران غیر قابل علاج، افرادی نیز هستند که داوطلبانه و سخاوتمندانه به یکدیگر کمک می‌کنند.
شن لو ، روزنامه نگار مستقر در بوستون که فعالیت رسانه‌های اجتماعی چینی مربوط به کرونا ویروس را از نزدیک دنبال کرده است، می گوید: روایت‌های شخصی که در اخبار بین المللی بیماری پوشش داده نمی‌شود به یک روش مهم برای مردم به منظور پیگیری بحران در داخل و خارج از چین تبدیل شده است، به عبارت دیگر روشی برای رهایی از هراس و روزنه‌ای از امید، در میان تمام نگرانی ها و ترس است.
