فضای مجازی کنترل فرزندان را از اختیار والدین خارج کرده است

‌گاهی اوقات برخی از والدین برای اینکه به کارهای شخصی شان برسند، فرزندان خود را به سمت فضای مجازی سوق می دهند. متأسفانه در ایران حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی بدون کنترل صورت می گیرد و  این حضور کاملا بدون ضابطه است، یعنی هیچ نوع کنترل فردی، خانوادگی، اجتماعی و حتی کنترل حکومتی هم وجود ندارد، این درحالی است که در برخی از کشورها خانواد ه ها حق ندارند به فرزندان شان اجازه دهند که به هر سایتی وارد شوند و یا از هر برنامه ای استفاده کنند.

این را عباس اسدی مدرس علوم ارتباطات و کارشناس حوزه رسانه می گوید. او معتقد است که متأسفانه در شرایط امروز به دلیل مشکلات معیشتی و اقتصادی، اغلب والدین بیشترین زمان را در خارج از منزل و به دور از فرزندان شان هستند و در این شرایط نمی توانند به کنترل و نظارت حضور فرزندان شان در فضای مجازی بپردازند.

او بر این باور است که کنترل فرزندان از اختیار والدین خارج شده است؛ بنابراین ما باید یاد بگیریم که در چنین فضایی زندگی می کنیم و نگاه مان به این سمت باشد که چگونه حضور کودکان و نوجوانان را در این فضا کنترل کنیم تا دچار آسیب های کمتری شوند.

به بهانه حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی و حفظ حقوق آنها در این رسانه نوین، گفت و گویی با این کارشناس حوزه رسانه انجام داده ایم. آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.

 در حال حاضر تا چه میزان از فضای مجازی و رسانه های ما در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گرفته شده است؟

– هم اکنون آمار دقیقی مبنی بر حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی وجود ندارد، اما براساس شنیده ها و مشاهدات میدانی، بنظر می رسد اکثریت کودکانان و نوجوانان ایرانی در فضای مجازی هستند. متأسفانه این حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی بدون کنترل والدین است. گاهی اوقات برخی از والدین برای اینکه کودکان و نوجوانان شان را از سر خود باز کنند و یا مانع از نق زدن و بهانه گیری های مختلف آنها شوند، کودکان و نوجوانان خود را مشغول گوشی های هوشمند و تبلت می کنند.

همچنین گاهی اوقات برخی از والدین برای اینکه به کارهای شخصی شان برسند، فرزندان خود را به سمت فضای مجازی سوق می دهند. متأسفانه در ایران حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی بدون کنترل صورت می گیرد و  این حضور کاملا بدون ضابطه است، یعنی هیچ نوع کنترل فردی، خانوادگی، اجتماعی و حتی کنترل حکومتی هم وجود ندارد، این درحالی است که در برخی از کشورها خانواد ه ها حق ندارند به فرزندان شان اجازه دهند که به هر سایتی وارد شوند و یا از هر برنامه ای استفاده کنند. متأسفانه در کشورمان چنین کنترلی برای کودکان و نوجوانان وجود ندارد و حتی امروزه فیلترشکن های غربی در اختیار کودکان و نوجوانان وجود دارد و آنها به هر بخش از فضای مجازی اراده کنند، می توانند سوق پیدا کنند، در حالی که این فضاها بسیار آسیب پذیر هستند.

 رسانه ها چه نکات مهمی را باید برای حضور کودکان در این فضا رعایت کنند؟

– ما نمی توانیم از رسانه ها انتظار داشته باشیم که نکاتی را برای کودکان درنظر بگیرند. رسانه های اجتماعی هیچ نوع مسئولیتی در این خصوص ندارند و ما هم نباید از رسانه ها انتظار داشته باشیم که به کودکان و نوجوانان بگویند که چه کاری را انجام بدهند یا چه کاری را انجام ندهند، زیرا امروزه رسانه های اجتماعی توسط افرادی اداره و گردانده می شوند که به دنبال سودجویی و سوءاستفاده از کاربران هستند.

گردانندگان رسانه های اجتماعی به دنبال فریب و سوءاستفاده از کاربران هستند

گردانندگان رسانه های اجتماعی برنامه ای را طراحی و اجرا می کنند که از طریق آن سعی دارند تا دیگران را فریب دهند و به سود کلان برسند. حتی آنها ممکن است مطالبی بگذارند که قابلیت آگهی داشته باشند. ما هیچ زمانی نمی توانیم انتظار داشته باشیم که رسانه های فضای مجازی توسط گردانندگان پاک باشد؛ توقع پاک بودن از فضای مجازی توسط گردانندگان، نوعی توقع بی جایی است، مگر آنکه به یک طریقی بتوانیم کودکان و نوجوانان را از این فضا دور کنیم یعنی والدین بتوانند به کنترل فرزندان شان در این فضا بپردازند.

متأسفانه در شرایط امروز به دلیل مشکلات معیشتی و اقتصادی، اغلب والدین بیشترین زمان را در خارج از منزل و به دور از فرزندان شان هستند و در این شرایط نمی توانند به کنترل و نظارت حضور فرزندان شان در فضای مجازی بپردازند.

بنظر می رسد کنترل فرزندان از اختیار والدین خارج شده است؛ چراکه هر نوع محتوایی در فضای مجازی منتشر می شود، یعنی ماهیت فضای مجازی به گونه ای است که هر فردی در هر لحظه ای به بارگذاری و اشتراک مطالب می پردازد. ما باید یاد بگیریم که در چنین فضایی زندگی می کنیم و نگاه مان به این سمت باشد که چگونه حضور کودکان و نوجوانان را در این فضا کنترل کنیم تا دچار آسیب های کمتری شوند.

نگاه مان به فضای مجازی، نگاه سنتی است

متأسفانه امروزه نگاه مان به فضای مجازی، سنتی است و ما نمی توانیم با نگاه سنتی به اداره و کنترل فضای مجازی بپردازیم، بلکه ما باید متناسب با فضای مجازی خودمان را رشد دهیم و راه های مقابله با این فضا را یاد بگیریم؛ ما باید به تقویت سواد رسانه ای مان بپردازیم و بتوانیم در فضای مجازی مراقبت ها و کنترل های لازم را انجام دهیم تا کودکان و نوجوانان مان در امنیت کامل در فضای مجازی حضور داشته باشند.

این موضوع مبنی بر اینکه به فرزندان مان بگوییم وارد فضای مجازی نشوند، یا موبایل و تبلت را از آنها بگیریم و یا از آنها بخواهیم که وارد کانال ها و گروه های مختلف نشوند، کار اشتباهی است. بنظر می رسد والدین باید برای فرزندان شان وقت بگذارند و به صورت ناشناس وارد فضای مجازی شوند و نامحسوس آنها را کنترل کنند. یعنی به همین واسطه کودکان و نوجوانان خود را به سمت و سویی سوق دهند که هدف تربیتی شان است. متأسفانه والدین وقت چندانی را برای فرزندان شان اختصاص نمی دهند و بر این تصور هستند که با اختصاص دو تا سه ساعت زمان برای فرزندان شان می توانند آنها را در این رسانه نوین کنترل کنند.

همچنین والدین روزانه می توانند پیام های مثبت و مطلوب خود را برای فرزندان شان ارسال کنند، تا جایی که این پیام ها برای شان جذاب باشد و از ما انتظار داشته باشد که این کار را بطور دائم برایش انجام دهیم. شاید این کار سخت و زمان بر باشد، اما زمانی که تبدیل به فرهنگ شود، بسیار مؤثر خواهد شد. امروز متأسفانه فضای مجازی باعث شده است نه تنها کنترل زندگی ما از دست مان خارج شود،‌ بلکه کنترل فرزندان را از چنگال مان خارج کرده است و دیگر والدین نمی توانند فرزندان را کنترل کنند که البته این شرایط در آینده سخت تر خواهد شد.

 به نظر شما در فضای رسانه به ویژه فضای مجازی وجه سرگرمی برای کودک اولویت دارد یا آموزش؟

– آموزشی که سرگرم کننده باشد و سرگرم کننده ای که آموزشی باشد،‌ هر دو به یک میزان می تواند مورد مؤثر قرار بگیرد. هر دو می توانند مکمل یکدیگر باشند، یعنی برنامه ای تولید و به اشتراک گذاشته شود که ضمن سرگرم کننده بودن، آموزشی هم باشد. حتی برنامه آموزشی باشد که به سبک سرگرم کننده است. ما باید این دو را کنار هم ببینیم و برنامه هایی را تهیه کنیم و به اشتراک بگذاریم که هم سرگرم کننده و هم آموزشی باشد، یعنی در دل آن شاهد آموزش پنهانی باشیم.

در فضای مجازی شاهد انتشار محتواهایی هستیم که به صورت پنهانی و غیرمستقیم افراد را به سمت و سویی خاص سوق می دهند. گاهی اوقات در فضای مجازی شاهد عکس ها و فیلم هایی هستیم که مبلغ خشونت و وحشت و مباحث منفی است. در این شرایط باید به طور کاملا دقیق حواس مان به حضور کودکان و نوجوانان مان در فضای مجازی باشیم و نظارت و کنترل های لازم را برای آنها انجام دهیم.

ما در چنین شرایطی نمی توانیم کل اینترنت را برای کودکان و نوجوانان مان قطع کنیم تا وارد این فضا نشوند، بلکه ما باید به کنترل و نظارت آنها در این فضا بپردازیم.متأسفانه جامعه ایرانی، مصرف کننده محتوای فضای مجازی هستند و بیشتر اوقات به کپی کردن و اشتراک گذاری می پردازند و هیچ زمانی خودشان به تولید محتوا نمی پردازند.تا زمانی که مصرف کننده هستیم، چه بخواهیم و چه نخواهیم، فضای مجازی ما را تحت کنترل خود در می آورد و ما را به سمت و سویی می برد که مطلوب نیست.

به نظر شما آموزش ها چگونه باید باشد؟

– به این جمله معتقد نیستم که رسانه های اجتماعی بتوانند آموزش های درستی داشته باشند.البته آموزش از سوی رسانه ها را قبول دارم اما اغلب آموزش ها منفی است و نمی توانیم از آنها انتظار آموزش مثبتی داشته باشیم. انتظار آموزش مثبت از سوی رسانه بسیار بیهوده است یعنی ما نباید انتظار داشته باشیم که رسانه ها و فضای مجازی آموزش مثبت باشد، بخشی از این آموزش های فضای مجازی، منفی است. ما در هیچ کدام از رسانه های اجتماعی شاهد نبودیم که به کودکان و نوجوانان آداب و معاشرت مناسب یاد بدهند و یا این آموزش را داشته باشند که با بزرگترها و به ویژه با والدین به نیکی رفتار کنند. ما تولید و محتوایی در فضای مجازی شاهد نبودیم که بتوانند آموزش های مناسبی را به کودکان و نوجوانان یاد دهند.

امروز کارکرد رسانه های نوین منفی شده است

متأسفانه امروزه کارکرد رسانه ها، کارکرد منفی شده یعنی از آن حالت آموزش مثبت خارج شده است. امروز رسانه ها تبدیل به یک ابزاری برای اهداف شخصی شده است، یعنی هر کسی تبدیل به یک رسانه ای شده است که به اشتراک گذاری مطالب می پردازد. اغلب کاربران هم مطالبی را می بینند را به اشتراک گذاری می پردازند.شاید برخی از رسانه ها برای برخی از کشورها مناسب باشد، اما لزوما نمی تواند کارکرد مثبتی برای جامعه ایران داشته باشد.گاهی اوقات در اینستاگرام شاهد عکس های عجیب و نامناسبی هستیم که حتی مشاهده آن عکس ها برای بزرگسالان ممنوع است، چه برسد به آنکه کودکان و نوجوانان این عکس ها را مشاهده کنند. عکس و فیلم هایی که حیوان آزاری را ترویج می دهند و یا سر بریده را به نمایش می گذارند، می تواند بار منفی برای کاربران داشته باشد.

رسانه چگونه می تواند سواد رسانه ای را به کودکان آموزش بدهد و بهتر است ازچه مواردی شروع کند؟

– سواد رسانه ای از جمله موضوعاتی بوده که امروز تبدیل به کلیشه شده است و هیچ باری به منزل نخواهد برد. سواد رسانه ای نیازمند پایه ای است که یکی از پایه های سواد واقعی است. یعنی پیش از آنکه افراد وارد فضای مجازی شوند، به شدت از میزان مطالعه شان کاسته شده است، یعنی کمتر به مطالعه می پردازند. به همین دلیل زمانی که وارد فضای مجازی می شوند، بیشتر تسلیم رسانه های نوین خواهد شد.

بنابراین معتقدم ما اگر می خواهیم از این فضا به مطالعه روی بیاوریم، فضای مجازی یک نوع فرهنگ شفاهی را در جامعه رواج می دهد و ما را وارد فضایی می کند که از فرهنگ مطالعه دور می کند. تا زمانی که به همین منوال حرکت می کنیم نباید انتظار معجزه ای از فرهنگ سواد رسانه ای داشته باشیم. سواد رسانه ای که این روزها مطرح می شود،‌از سوی غربی ها است و باید بپذیریم که سواد رسانه ای هر کشوری متفاوت از دیگر کشورهاست.

سواد رسانه ای هر کشوری متناسب با ارزش های فرهنگی آن کشور است

سواد رسانه ای هر کشوری متناسب با ارزش های فرهنگی آن کشور است، به همین دلیل سواد رسانه ای هر کشوری متفاوت با دیگر کشورهاست.حتی نوع نظام رسانه ای کشورها متفاوت از یکدیگر هستند. همچنین نظام رسانه ای و سیاسی هر کشوری تعیین کننده سواد رسانه ای آن کشورهاست. هم اکنون وضعیت مناسبی نداریم، شاید کاربران به لحاظ سواد فنی و سخت افزاری در وضعیت خوبی باشند، اما به لحاظ سواد رسانه ای هنوز به نقطه ایده آل دست نیافته ایم.

/فارس/