شورای رقابت، رگولاتور استارتآپها میشود؟
مجازیست–توسعه استارتآپها در سالهای اخیر فراز و نشیب زیادی داشته است. حدود ۱۰ سال قبل که استارتآپهای مشهور امروز پا به عرصه گذاشتند اغلب توسط نهادهای حاکمیتی و مقرراتگذاری نادیده گرفته میشدند یا در نبردهای رقابتی در مواجهه با کسبوکارهای سنتی تحت فشار و تعطیلی قرار میگرفتند.
به مرور اما استارتآپها از سمت حاکمیت بهعنوان کسبوکارهایی که میتوانند سهم قابلتوجهی در اقتصاد دیجیتال کشور داشته باشند پذیرفته شدند هرچند همچنان بزرگترین چالش برای رشد استارتآپها در ایران فقدان فضای مناسب کسبوکار، مقررات و مجوزهای متعدد دولتی و حاکمیتی است.
تازهترین مقررات در این زمینه مقرراتی تحت عنوان «سیاستها و الزامات کلان حمایت از رقابت و مقابله با انحصار سکوهای فضای مجازی» است که در مردادماه امسال توسط شورایعالی فضای مجازی تدوین شده و طی هفتههای اخیر بحثهای مختلفی در فضای کسبوکار و رسانهها به راه انداخته است.
- در همه جای دنیای حتی در سیستمهای مالیاتی هم که بالاترین سطح دسترسی وجود دارد، دسترسی به اسرار تجاری و دادههای مشتریان بهشدت محدود است و کنترل میشود و تقریبا هیچ کسبوکاری این اطلاعاتش را افشا نمیکند.
- حالا چرا این دادهها را به شورای رقابتی که هفت، هشت نفر آدم و هر کدام از طرف سازمانی گردهم جمع شدهاند بدهند. از طرفی منع قانونی برای افشای اطلاعات وجود ندارد، بنابراین افشای اطلاعات را نمیتوان مورد پیگرد قانونی قرار داد.
- بحث انحصار یک بحث بسیار تخصصی و پیچیده در فضای کسبوکارهای آنلاین است. در ایران به اشتباه هر کسبوکاری که درحال بزرگ شدن و رشد است را انحصارگر معرفی میکنند درحالیکه اگر داشتن شرکتهای بزرگی مانند آمازون، اوبر و مایکروسافت یک مزیت برای کشور است پس اجازه دادن به رشد هم باید یک اولویت برای کشور باشد.
- هر شرکت بزرگی لزوما انحصارگر نیست و این رقابت است که یکی را علی بابا میکند و دیگری را jd.com (بازیگر دوم تجارت الکترونیک چین). جداکردن اقدامات رقابتی از انحصاری یک وظیفه تخصصی و پیچیده است که نهادی مثل شورای رقابت با تصمیمات گذشته خود نشان داده حداقل در حوزه آیتی از تخصص لازم در آن برخوردار نیست.
- انحصار ذات کسبوکارهای آنلاین و مارکت پلیسهاست و این در تمام دنیا پذیرفته شده است.
- اخیرا اقتصاددان خیلی برجستهای مثل الوین راث و استیف در تحقیقات خود در سالهای اخیر نشان دادهاند که چگونه بعضی از پلتفرمهای آنلاین مثل گوگل، مایکروسافت، محصولات اپل و به ویژه آمازون این زمینه را دارند و توانستهاند چنین زمینههایی را ایجاد کنند یا به هر حال کارآیی بازار را کاهش دهند. در عین حال؛ بحث حمایت از privacy و دسترسی منصفانه به داده مشتری هم در این چارچوب قابلتعریف است.
- بنابراین، این نوع کسبوکارها فارغ از اینکه چه خدماتی عرضه میکنند، یکسری آسیبهایی میتوانند داشته باشند که خوب است به آن فکر شود.
- سوال بسیار کلیدیای که در اینجا وجود دارد و بهنظر من نه در مورد کسبوکارهای نوپا بلکه در مورد بسیاری از صنایع دیگر، اساسا تعریف انحصار در کشور ما خیلی روشن نیست.
- بسیاری از کسبوکارهای کلاسیک مثل خودرو، معدن، فولاد و پتروشیمی واقعا تعریفی که برای انحصار وجود دارد، چیست؟ بهخصوص از جهت اینکه بازار ما ارتباطی با جهان خارج هم ندارد و ورود و خروج بازیگران غیرایرانی هم در اغلب صنایع (در همه صنایع) تقریبا غیرممکن است، با طرح این پرسش که شورای رقابت چطور تشخیص میدهد یک جایی انحصار ایجاد شده و بهواسطه آن یک کسبوکاری را محروم میکند.
- اینکه یک کسبوکاری یک جایی انحصار ایجاد کرده باشد، باید به این فکر کرد که این چقدر ناشی از خواست آن و با نیت ایجاد انحصار است یا ناشی از شرایط دیگری است؛ یعنی یک کسبوکاری دارد کاری را میکند و در بازاری هم سهم بازار بسیار بالایی دارد؛ ولی خب به هر دلیلی کسبوکار دیگری وارد نمیشود و سرمایهگذاری نمیکند. که الان در شرایط اقتصادی امروز بعید نیست.
- مثلا فرض کنید اگر یک کسبوکاری بخواهد مانند «دیجیکالا» در ایران عمل کند، باید سرمایهگذاری بسیار سنگینی بکند و آن شانس و موقعیت را ندارد که به دیجیکالا برسد. سهم دیجیکالا در حال حاضر که با انحصار ایجاد نشده، بلکه در زمان مناسب سرمایهگذاری و مراحل توسعه را سپری کردند. حالا آیا به بهانه انحصار میشود دیجیکالا را از تبلیغات تلویزیونی محروم کرد؟! مبنای حقوقی و اقتصادی یک چنین ادعایی چیست؟
- گذشته از آنکه خیلی از این کسبوکارها از تبلیغات تلویزیونی استفاده نمیکنند بهدلیل اینکه رسانه صداو سیما به لحاظ تبلیغاتی نفوذ و اثرش را از دست داده؛ ولی اگر فرض کنیم کسبوکاری بخواهد برای تبلیغات در صداوسیما هزینه کند، چرا دولت باید او را محروم کند مگر صداوسیما رسانه همه مردم ایران نیست؟ چرا باید دولت تصمیم بگیرد یک عده را محروم بکند صرفا بهدلیل اینکه تشخیص داده این مصداق انحصار است!
- مشخصا کارنامه شورای رقابت در قیمتگذاری خودرو مشهود است، یک فرآیند کاملا شکستخورده. ضمن اینکه اساسا چرا باید قیمتگذاری توسط دولت انجام شود؟ و اساسا چرا باید برای یک حوزهای که الان کسی در مورد قیمتگذاریاش هم اتفاقا دغدغهای ندارد یعنی جزو معدود جاهایی است که مردم در آن احساس گرانی نمیکنند، چرا باید دولت به آنجا بیاید و قیمتگذاری کند.
/دنیای اقتصاد/