وزارت ارتباطات اعتقادی به موتور جستجوی بومی ندارد
مجازیست– ابوالفضل روحانی، معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی در گفتوگو با مهر:
- مقام معظم رهبری از زمان تأسیس شورایعالی فضای مجازی تعدادی از خدمات فضای مجازی را به عنوان خدمات دارای اولویت تعیین و مطالبه کردهاند که یکی از این خدمات، موتور جستجو بوده است. بر اساس مصوبه جلسه شورایعالی فضای مجازی در خردادماه سال ۱۳۹۳، تدوین برنامه ملی جویشگر ملی به وزارت ارتباطات واگذار میشود و مرکز ملی فضای مجازی نیز به عنوان ناظر تعیین میشود.
- وزارت ارتباطات در زمان مسئولیت محمود واعظی وظیفه خود را انجام میدهد و «سند نقشه راه توسعه جویشگر بومی» در سال ۹۵ به تصویب میرسد. یکی دیگر از کارهای بسیار مهمی که در زمان وزارت دکتر واعظی انجام شد تدوین و تصویب «سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» بود. در آن سند نیز موتور جستجو به عنوان یکی از اجزای شبکه ملی اطلاعات تعیین میشود.
- در دولت یازدهم تلاش متخصصان ما برای تولید جویشگر بومی قابل تقدیر بود. علیرغم اینکه دانش خزش (یا همان CROWLING) و جمعآوری محتوای فضای مجازی تا حدودی در انحصار گوگل است و سایر رقبای این شرکت فاصله بسیار زیادی با موتور جستجوی گوگل دارند، با این حال تلاش متخصصان داخلی هم در فاصله زمانی سالهای ۹۲ تا ۹۶ بسیار ارزشمند و قابل تقدیر است.
- در این بازه زمانی «شورای راهبری جویشگر بومی» در وزارت ارتباطات راهاندازی شده بود و نمونههای داخلی از حمایتهای زیرساختی از قبیل اختصاص تجهیزات ذخیره سازی و پردازش، برخوردار شدند. اما از سال ۹۶ و با تغییر تیم مدیریتی وزارت ارتباطات اجرای «نقشه راه جویشگر بومی» به طور کامل متوقف شد و هیچ حمایتی هم از نمونههای داخلی صورت نمیگرفت.
توقف پروژه جویشگر بومی به معنای شکست نیست
- ماهیت خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات به نحوی است که دیربازده هستند و تا زمان اقتصادی شدن باید مورد حمایت قرار بگیرند. این مسئله هم در مورد پیامرسانهای اجتماعی و هم در موتور جستجو ظهور و بروز بیشتری دارند. حجم زیرساختهای پردازشی و ذخیرهسازی مورد نیاز این خدمات بسیار بیشتر از سایر خدمات فضای مجازی است که با متوقف شدن حمایتهای وزارت ارتباطات در دولت دوازدهم عملاً رشد و بلوغ نمونههای داخلی این خدمت مهم و راهبردی، متوقف شد.
- اگر در چند ماه اخیر از یکی از این خدمات داخلی استفاده کرده باشید، میبینید که آخرین نتیجه جستجو یعنی آخرین خزشی که در اینترنت انجام شده و نتایجی که به درخواستها داده میشود مربوط به سال ۹۵ و ۹۶ بوده است.
- پروژه جویشگر بومی متوقف شده و این به معنای شکست خوردن نیست. عرض کردم که این خدمات تا زمان بازدهی اقتصادی نیاز به حمایت دارند.
وزارت ارتباطات اعتقادی به ایجاد موتور جستجوی بومی ندارد
- بر اساس مصوبه شورایعالی فضای مجازی در سند تبیین الزامات، خدمات راهبردی باید تا زمان بلوغ تحت حمایت وزارت ارتباطات باشند. اهمیت جویشگر بومی ایجاب میکرد که از نظر دانشی و زیرساختی مورد حمایت ویژه وزارت ارتباطات باشد ولی متأسفانه مسئولان آن وزارتخانه صراحتاً اعلام کردند که اعتقادی به ایجاد نمونه بومی خدمت موتور جستجو ندارند.
- اگر خاطرتان باشد در آن بازهای که اینترنت محدود شده بود، شرکتهای خدماتی آدرس سایت خودشان را برای کاربران پیامک میکردند. ما در آن بازه به خوبی توانستیم وابستگی خود را به اینترنت مدیریت کنیم ولی در رویتپذیری و دسترسی کاربران به سایتها و خدمات داخلی دچار مشکل عمده بودیم.
- در گزارشات مختلف میزان ضرر ناشی از قطع اینترنت تا چندهزار میلیارد هم تخمین زده شده بود. خوب این میزان از ضرر دقیقاً به فقدان خدمات راهبردی در شبکه ارتباطی کشور مربوط میشد. به نظر همین حجم از خسارت پاسخ خیلی خوبی برای رد ادعای عدم نیاز به جویشگر بومی است.
تفکرات اشتباه وزارت ارتباطات در پروژه جویشگر بومی
- اولین دلیل وزارت ارتباطات این بود که جویشگر نیاز به کاربر دارد و ما برای داشتن یک جویشگر بومی باید حداقل ۵۰۰ میلیون کاربر داشته باشیم. ما در پاسخ برای آقایان توضیح دادیم که در دیگر کشورها با جمعیتی کمتر از جمعیت کاربران ایرانی هم راهاندازی جویشگر بومی موفق بوده است. در برخی از کشورها هم با جمعیت کاربری کمتر از یکصد میلیون نفر راهاندازی جویشگر موفقیتآمیز بوده است. به غیر از این، جمعیت فارسزبانان جهان به قدری است که ما از زبان فارسی به عنوان مزیت رقابتی با جویشگرهای خارجی استفاده کنیم.
- دومین دلیل تعجببرانگیز مسئولان وزارت ارتباطات این بود که ایجاد جویشگر بومی مانع از دسترسی کاربران خارجی به محتوای فارسی میشود. این تفکر هم اشتباه بود و هم خطرناک. قطعاً وجود یک موتور جستجوی اختصاصی و توانمند برای زبان فارسی و محتوای عظیم و غنی شیعی، رویتپذیری و دسترسپذیری محتوای فارسی را بهبود میبخشید. علاوه بر این، این نگاه که ایجاد موتور جستجوی بومی معادل مسدودسازی نمونههای مشابه خارجی انگاشته میشد اصلاً قابل درک و پذیرش نبود.
- قطعاً اگر موتور جستجوی بومی بتواند محتوای دیگر زبانها را خزش کند و درخواستهای مربوطه را پاسخ دهد، برای ما موجب افتخار است ولی به هیچ وجه چنین تکلیفی برای آنها در نظر گرفته نشده و نخواهد شد. طبیعتاً با چنین دیدی و با علم به اینکه بخش مهمی از محتوای مورد نیاز کاربران ایرانی به زبان غیرفارسی است، مخصوصاً در جامعه پژوهشگر، هیچ وقت مسئله گذر از جویشگرهای خارجی طرح نبوده و نخواهد بود.
پیگیریها نتیجهای نداشت
- پیگیریها و مطالبه ما از وزارت ارتباطات برای توجه به زیستبوم جویشگر داخلی تا سال ۹۸ هیچ نتیجهای نداشت. در دستوری که مقام معظم رهبری برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات صادر فرمودند، تلاش برای راهاندازی موتور جستجو مجدداً مورد مطالبه قرار گرفت.
- در سال ۹۹ راهاندازی موتور جستجوی داخلی در دستور کار یکی از اپراتورهای موبایل قرار گرفت و در انتهای سال نسخه عملیاتی این موتور جستجو رونمایی شد. وزارت ارتباطات هم قصد داشت نمونههای سابقا متوقفشده را احیا کند که تاکنون گزارشی از برنامه مورد نظر و موفقیتهای حاصله برای ما ارسال نشده است.
- مهمترین عامل برای موفقیت موتور جستجو، تجاریسازی و اقتصادیشدن این خدمت است. ما باید نگاه اکوسیستمی به جویشگر داشته باشیم و الا تلاشها و حمایتها بینتیجه میماند.
عقب ماندگی جدی شبکه ملی اطلاعات در جویشگر بومی
- رشد جزیرهای خدمات زیستبوم جویشگر، مثل خدمت ترجمه، ایمیل، فضای ذخیرهسازی، مرورگر و امثالهم، هم درآمدزایی این خدمات را با چالش مواجه میکند و هم مانع از ایجاد یک جویشگر داخلی میشود. ما باید مجموعه این خدمات را با هم یکپارچه و همگرا کنیم. تغییر نگرش بخش خصوصی به مقوله تجمیع هم، لازمه این یکپارچهسازی است. توسعه دهندگان اجزای زیستبوم جویشگر باید به این دید برسند که در صورت مشارکت و تجمیع هم شاهد پایداری درآمدهایشان خواهند بود و هم افزایش درآمد خواهند داشت. باید موتور جستجو داخلی از مزایای سرزمینی استفاده کرده و خدماتی که مبتنی بر خدمات محلی و سرزمینی است را با کیفیت بهتر ارائه کند.
- با توجه به مجموعه صحبتهایی که عرض شد، ما در حال حاضر وابستگی مطلق به موتورهای جستجوی خارجی داریم و شبکه ملی اطلاعات در این بخش عقبماندگی جدی دارد.
/مهر/