باید کاری کنیم

مجازیست–پنجاه‌وهفتمین محفل هم افزایی فعالین فضای مجازی پاک با موضوع «فضای مجازی در تفاهم‌نامه ایران و چین» با حضور کارشناسان و مسئولان فضای مجازی کشور برگزار شد.

• کشور چین با طرح ایده «یک کمربند یک جاده» که از سالهای گذشته مطرح کرده است، قصد دارد یک جاده کمربندی بسیار طولانی و پهناور برای رساندن تمام محصولات و کالاهای چینی به سرتاسر جهان ایجاد کند.
• این کشور برای رساندن محصولات و خدمات دیجیتال به کشورها، شبکه سازی را در دستور کار قرار داده است، چین برای ایجاد راه ابریشم نوین که مجموعه‌ای گسترده از شبکه‌های ارتباطی، حمل و نقل و سایر موارد را شامل می‌شود حدود ۴ تریلیون دلار در کل دنیا هزینه خواهد کرد که سهم ایران از این برنامه ریزی طی ۲۵ سال آینده ۴۵۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
• سند همکاری ایران و چین پس از یک وقفه ۶ ساله فروردین ماه ۱۴۰۰ به امضا رسید، متأسفانه دولت فعلی طی این سال‌ها خیلی اعتقادی به همکاری با شرق نداشت و به نوعی دولت‌های غربی، دولت ما را از همکاری با شرق ترسانده بودند. به خاطر این روحیه غرب گرایانه ۶ سال وقفه در اجرای این طرح افتاد.
• در بخشی از این توافقنامه توسعه صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات در قالب قراردادهای مختلف برنامه ریزی شده است، این تفاهمنامه می‌تواند کاتالیزور و سکوی پرتابی برای اکوسیستم ICT کشور ما باشد. البته باید منتظر ماند و دید که رویکرد دولت آینده در این باره چگونه خواهد بود.
• برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین با هدف روابط بلند مدت در توسعه اقتصاد و مشارکت جامع راهبردی تدوین شده است، کسانی که نسبت به این سند انتقاد دارد حتی یک بار هم متن تفاهم نامه را نخوانده اند. این تخطئه در حوزه فضای مجازی مطرح شد که قرار است که با این همکاری، فیلترینگ سراسری در کشور صورت گیرد و محدود کردن اینترنت بین الملل و تکمیل شبکه ملی اطلاعات با فیلتر اینترنت بین الملل در دستور کار است. در حالی که هیچیک از این فرضیات درست نیست و چین با سایر کشورها نیز تفاهم نامه‌هایی در این ابعاد داشته است.
• این تفاهم نامه، توسعه بخش ICT را از منظر صنایع ارتباطی و فضای مجازی مورد توجه قرار داده است. در توسعه صنایع ارتباطی در این سند به توسعه زیرساخت‌ها و تکمیل فناوری‌هایی مانند ۵G تاکید شده است. در بخش فضای مجازی نیز ایجاد خدمات پایه مانند موتور جستجو، پیام رسان، ایمیل و تجهیزات ارتباطی مانند مسیریاب و سوئیچ و سرور و نیز تولید گوشی، سخت افزار، سیستم عامل تلفن همراه و مرورگر و آنتی ویروس مدنظر قرار گرفته است.
• گوگل در چین سرویسی ارائه نمی‌کند و معادل چینی سرویس‌های گوگل توسط موتور جستجوی بایدو به کاربران چینی ارائه می‌شود، هم اکنون دو پیام رسان بومی در چین نیز بیش از ۲.۵ میلیارد مشترک دارند که تعداد کاربران آنها از تعداد کاربران پیام رسان هایی مانند واتس اپ هم بیشتر است.
• مطابق تفاهمات این سند، قرار است بخشی از این تجهیزات با همکاری چین در داخل کشور تولید شود که در این زمینه از توان دانش فنی داخل نیز می‌توان استفاده کرد.
• چین در حوزه گوشی موبایل و تبلت و لپ تاپ در دنیا حرفی برای گفتن دارد و در رده‌های دوم و سوم دنیا ایستاده است، در حوزه سیستم عامل‌ها نیز این کشور اتکایی به سیستم عامل‌های امریکایی نداشته و مانند خیلی از کشورها به سمت بومی سازی سیستم عامل رفته است.
• در این سند مقرر شده است که فضای همکاری برای استارت‌آپ‌های مختلف ایجاد شود و ساخت شهر هوشمند در منطقه مکران در دستور کار قرار گیرد.
• تا پیش از این، این نگاه و طرز تفکر وجود داشت که دنیا بدون غرب ممکن نیست و باید برای همه چیز به سمت غربی‌ها و آمریکا دست دراز کنیم، اما چین با یک گام بلند و برنامه دراز مدت این تصویر غلط ذهنی را از بین برده است و توانسته ابرقدرتی آمریکا را در صنایع ارتباطی و فناوری بگیرد و خودش را به عنوان یک ابرقدرت مطرح کند. از این رو ما نیز می‌توانیم از این همکاری با چین، به عنوان یک اهرم فشار نسبت به غرب استفاده کنیم و به آنها بگوییم که اگر شما ما را تحریم می‌کنید کشورهای دیگری با ما همراه خواهند بود.
• با توجه به نگاه دولت در ۸ سال اخیر که تعامل را فقط منوط به غرب می‌دانست، باید نگاه کاملاً غربی را کنار بگذاریم و با سایر کشورها نیز در این حوزه تعامل داشته باشیم. البته با این تفاهمنامه قرار نیست تمام مشکلاتمان حل شود اما بخشی از مشکلات به طور قطع برطرف خواهد شد. چرا که بسیاری از تجربیاتی را که کشورهای غربی در اختیار ما نمی‌گذارند، چین حاضر است که در اختیار ما بگذارد. به همین دلیل در این راستا ما می‌توانیم پروژه‌های مشترک تعریف کنیم و جوانان ایرانی می‌توانند خلأ وجود جستجوگر و سیستم عامل‌ها را از این طریق برطرف کنند.
• موقعیت استراتژیک ایران در منطقه برای چین اهمیت دارد و کشورهای بسیاری متأثر از بازار ایران هستند. چین برای تولید محتوا برای حدود ۴۰۰ میلیون فارسی زبان منطقه برنامه ریزی کرده است.
• این ترفند کشورهای غربی است که چین را استعمارگر می‌دانند بلکه چینی‌ها نشان داده اند که مانند غربی‌ها تنها به دنبال منافع خودشان نیستند و قرار است این همکاری بازی برد بردی به نفع هر دو کشور باشد.
• یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر در چین دنیایی بدون گوگل دارند و بسیار هم خوب زندگی می‌کنند و مدعی نیز هستند. چینی‌ها دلخوش به تکنولوژی‌های جدید هستند و سرویس‌هایی در اختیار دارند که حتی بسیار بهتر از سرویس‌های امریکایی است. برای مثال زندگی در شانگهای به لحاظ تکنولوژی قابل مقایسه با زندگی در غرب نیست.
• البته نباید همه تخم مرغ‌هایمان را در سبد چین بگذاریم. بلکه باید از این تفاهم برای اهرم فشاری نسبت به غربی‌ها استفاده کنیم و غرب را به این وسیله وادار کنیم که از بازار وسیع ایران به صورت بازی برد – برد استفاده کند.
• ما می‌توانیم این تفاهمنامه را با سایر کشورها از جمله روسیه و کره جنوبی و سایر صاحبان تکنولوژی هم داشته باشیم. چین نباید این تصور را داشته باشد که بازار ما را تسخیر می‌کند و ما مستعمره چین می‌شویم.
• البته باید توجه داشت که از این ۴۵۰ میلیارد دلاری که قرار است توسط چین به ایران تزریق شود حدود ۲۸۰ میلیارد دلار آن مربوط به بخش انرژی است و با توجه به سایر ابعاد این قرارداد همکاری، قسمت کوچکی از این مبلغ به بخش ICT تعلق می‌گیرد و سهم بازار فضای مجازی خواهد بود.

• چین یک ابرقدرت در دنیا است و در چند حوزه چالش‌هایی را برای آمریکا ایجاد کرده است. خیلی ساده انگارانه است اگر فکر کنیم که دعوای آمریکا و چین تنها بر سر فناوری ۵G است. باید بدانیم که این دو ابرقدرت بر سر حکمرانی فضای مجازی با یکدیگر می‌جنگند.
• آمریکا با تمامی کشورهایی که بخواهند به محدوده وی تعرض کنند، برخورد می‌کند، حکمرانی سایبری جهانی در دست آمریکا است و چین می‌خواهد در آن دو قطبی به وجود بیاورد.
• سال ۲۰۱۶ چینی‌ها ماهواره‌ای کوانتومی به فضا پرتاب کردند و در آن زمان تحلیل مؤسسات پژوهشی دنیا این بود که چینی‌ها به دنبال ارائه اینترنت کوانتومی هستند، مطابق برنامه ریزی هایی که این کشور انجام داده، قرار است تا سال ۲۰۳۵ کشور چین روی کوانتوم ۱۷۰ میلیارد دلار هزینه کند. با این وجود گفته می‌شود که چین با استفاده از فناوری کوانتوم، حکمرانی فضای مجازی را از دست آمریکا در می‌آورد.
• مطابق با بیانیه گام دوم انقلاب ما قرار است که در ۴۰ سال آینده به تمدن نوین اسلامی برسیم، ما می‌توانیم از این تفاهمنامه همکاری، برای تحقق این هدف بالادستی استفاده کنیم. باید بدانیم که فضای سایبر شامل ابعاد زیرساختی و فیزیکی، محتوایی، شناختی و حکمرانی می‌شود و این هنر ما است که در این تفاهمنامه برای هر ۴ بعد، از قدرت سایبری چین استفاده کنیم.
• در این همکاری مشترک باید به ابعاد حکمرانی و امنیت سایبری بیشتر ورود کنیم، لازم است که پیمان‌های سایبری با چین داشته باشیم تا بتوانیم جلوی حملات سایبری به کشور را بگیریم. باید توجه داشت که تنها به ابعاد فناوری و زیرساختی این سند توجه نشود و حکمرانی فضای مجازی در درجه اهمیت قرار دارد.
• در حوزه حکمرانی فضای سایبر، آمریکا حاکمیت کشور ما را به رسمیت نمی‌شناسد و بستر فضای مجازی در اختیار ما نیست، برای هر اقدامی از سمت آمریکا در فضای مجازی، مسئولان ما کوچک‌ترین واکنشی نشان نمی‌دهند. به همین دلیل این فضا در اختیار ما نیست. حال با توجه به این سند همکاری، باید بتوانیم از خاصیت‌های آن برای در اختیار گرفتن حکمرانی فضای مجازی استفاده کنیم. باید تیم‌های پژوهشی در لایه‌های مختلف سایبر، از ظرفیت چین استفاده کنیم.
• با توجه به شبکه ملی که در چین فعال است و استفاده این کشور از هوش مصنوعی و فضای سایبر برای کنترل کرونا، به نظر من شبکه ملی اطلاعات ما حتی ۸ درصد هم پیشرفت نداشته و ما نتوانسته ایم از این فضا به درستی استفاده کنیم. اگر این سازوکار در حوزه حکمرانی فضای مجازی همینطور ادامه یابد، راهمان به ترکستان است.
• ایجاد فضای سایبر در راستای تمدن نوین اسلامی باید مورد مطالبه قرار گیرد، برای پیاده سازی سیاست‌های مدنظر مقام معظم رهبری در این حوزه، نیازمند ترسیم مدل حاکمیت سایبری هستیم.
• از ابتدای تأسیس شورای عالی فضای مجازی تاکنون مقاومت‌های عجیبی در همه لایه‌های فضای مجازی وجود دارد که نمی‌گذارند در این حوزه جلو برویم، در حوزه حکمرانی فضای مجازی، فرهنگ فضای مجازی، نرم افزار و زیرساخت چندصدایی در بخش‌های مختلف دیده می‌شود. ما نیازمند ترسیم مدل حاکمیت سایبری هستیم و باید نظریه حکمرانی فضای سایبر و فلسفه حکمرانی سایبری داشته باشیم. اما هیچیک را نداریم.
• آمریکا، اروپا و چین در خصوص داده فلسفه حکمرانی دارند اما تکلیف ما در کشور مشخص نیست، مدل حاکمیت فضای مجازی باید توسط مرکز ملی فضای مجازی تهیه شود اما این مرکز در این زمینه کوتاهی کرده است. سوال این است که چرا رئیس جمهور باید رئیس شورای عالی فضای مجازی باشد که هر از چندگاهی جلسه تشکیل شود و یا نشود. آیا مدل حاکمیت فضای مجازی ما کارآمد است؟ باید به یک تعریف واحد در حاکمیت سایبری برسیم و این کم کاری در مرکز ملی فضای مجازی دیده می‌شود.
• چین پروژه اینترنت ماهواره‌ای را آغاز کرده و در موازات آن قوانینی تصویب کرده که اگر یک ماهواره از منظومه ماهواره‌ای استارلینک به شهروند چینی خدمت بدهد آن ماهواره را با موشک می‌زند. این به معنی اقتدار است. ما نیز باید برای تمدن نوین اسلامی اقتدار لازم را داشته باشیم. اما متأسفانه آقایان هنوز فهم مشترکی از اصطلاحات کلیدی فضای سایبر ندارند.
• «داده» را عده‌ای طلای قرن ۲۱ و عده‌ای خاک یک کشور می‌دانند. ما برای خاک کشورمان شهید داده ایم اما در عصر دیجیتال، «داده» کشور را که ناموس مان است، رها کرده ایم.
• در زنجیره تمدن نوین اسلامی، ۵ عرصه انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی دیده شده است و باید در عرصه سایبری نیز این ۵ عرصه طی شوند. اما ما هنوز در انقلاب اسلامی سایبری وارد نشده ایم. وضعیت فعلی و چند صدایی و وادادگی در میان مسئولان، نیاز به شکل گیری یک انقلاب اسلامی سایبری را می‌طلبد. بعد از آن باید منتظر نظام اسلامی سایبری و دولت اسلامی سایبری و جامعه اسلامی سایبری و در نهایت تمدن اسلامی سایبری باشیم.

• نکته اصلی در این تفاهمنامه این است که چگونه از این موقعیت استفاده کنیم و بتوانیم با این همکاری مشترک، یک هژمونی و قدرت منطقه‌ای در مقابله با آمریکا بسازیم.
• در حال حاضر قدرت بلامنازع فضای مجازی آمریکا است و اروپایی‌ها هم تلاش دارند که مدیریت فضای مجازی را قاعده مند کنند، در همین حال روسیه نیز در این زمینه در تلاش است و حتی جنبش عدم تعهد نیز برای تنظیم گری بین المللی فضای مجازی در تکاپو است. به بیان دیگر کشورها بر سهم خودشان از حکمرانی فضای مجازی دنیا تاکید دارند و ما نیز باید در این زمینه کاری انجام دهیم.
• پس از آمریکا، چین قدرت دوم فضای مجازی است، حتی امانوئل مکرون نیز در سخنرانی خود بعد از اینترنت امریکایی به اینترنت چینی اشاره می‌کند و می‌گوید چرا اروپایی‌ها نباید اینترنت ملی خودشان را نداشته باشند؟ ما هم مانند سایر کشورها باید حق حکمرانی بر فضای مجازی خودمان و نیز فضای مجازی دنیا داشته باشیم.
• برای ساماندهی این حکمرانی می‌توان توافقاتی با چین داشت. چرا که یک کشور به تنهایی نمی‌تواند یک گفتمان بین المللی حاکمیت فضای مجازی در مقابل آمریکا داشته باشد و توافق ایران و چین می‌تواند این مسائل بین المللی را حل کند. البته همه اینها وابسته به این موضوع است که رویکرد دبیر وقت شورای عالی فضای مجازی و وزیر وقت ارتباطات چگونه باشد.

/مهر/