شبكههاي اجتماعي در زندگي ما
سوال فراگيري كه امروزه در محافل اجتماعي و رسانهيي مطرح است، اين است كه تا چه اندازه رشد رسانههاي اجتماعي بر زندگي شهروندان اثر گذاشته است. سپس اين سوال مطرح ميشود كه كاربران اينترنت از رسانههاي اجتماعي مانند ويكيها، شبكههاي اجتماعي، ميكروبلاگها، ابزارهاي همخوان كردن مطالب، رسانههايي آپلود كردن تصوير و ويدئومانند فيلكر و يوتيوب چه استفادهيي ميكنند. سوال ديگري كه در ايران هم طرفداران بسياري دارد، اين است كه آيا رسانههاي اجتماعي يا به صورت كليتر، فناوري، انسان را منزوي و گوشهگير ميكند يا وسيلهيي براي گسترش ارتباطات اجتماعي و تعاملات انساني ميشود.
موسسه پژوهشي نظرسنجي پيو در تازهترين نظرسنجي به ارتباط ميان مفاهيم اعتماد، مدارا، حمايتهاي اجتماعي و علاقهمنديهاي سياسي با فناوري در ميان مردم ايالاتمتحده پرداخته است. همچنين به اين موضوع پرداخته شده كه شبكههاي اجتماعي اينترنتي نقشي در تغيير رفتار و روش زندگي مردم دارند يا متغيرهايي مانند سن، جنس، طبقه اجتماعي و عوامل محيطي و جغرافيايي همچنان متغيرهايي اثرگذار است؟
اين نظرسنجي كه در سال 2011 انجام شده است، به مقايسه با نظرسنجي سال 2008 ميپردازد. در اين مطلب نظرسنجي موسسه پيو با يك نظرسنجي كه بين دانشجويان دانشگاه آزاد واحد علوم تحقيقات در سال 89 انجام شده، مقايسه شده است. اگرچه امكانات، فراواني سمپل مورد بررسي و طبقهبندي براساس دانشجويان مقايسه بين دو پژوهش را دشوار و حتي غيرممكن ميكند، اما تجربههاي شهودي و تحقيق مداوم روي شبكههاي اجتماعي در ايران نشان ميدهد كه فضاي عمومي داخل ايران در شبكههاي اجتماعي از فضاي عمومي بينالمللي تاثير ميگيرد و در حال تعامل و تبادل افكار با اين فضاست.
تعداد كاربران شبكههاي اجتماعي دوبرابر شد
تعداد كساني كه از شبكههاي اجتماعي استفاده ميكردند، نسبت به سال 2008 نزديك به دوبرابر شده است. بر اساس نظرسنجي «پيو» در سال 2008 ميانگين سن كاربران شبكههاي اجتماعي 33 سال بود و در سال 2011 به 35 سال رسيده است. همچنين سهم خانمها با 56 درصد در شبكههاي اجتماعي بيش از آقايان است. در ايران تحقيق مقايسهيي در اين زمينه انجام نشده است تا مشخص شود روند نزولي يا صعودي استفاده از شبكههاي اجتماعي به چه ترتيب است. اما بررسيهاي غيررسمي نشان ميدهد به ترتيب شبكه اجتماعي فيسبوك و سپس گوگلپلاس بيشترين سرعت جذب كاربران ايراني را به خود اختصاص دادهاند.
مقايسه اعتماد و مشاركت بين شبكه در ايران و ايالات متحده
بر اساس آمار موسسه «پيو» فيسبوك مهمترين و گستردهترين شبكه اجتماعي جهان است. 92 درصد كاربران شبكههاي اجتماعي از فيسبوك، 29 درصد از ماياسپيس، 18 درصد از لينكداين و 13 درصد از توييتر استفاده ميكنند. در اين تحقيق هنگامي كه درباره اعتماد اعضاي شبكه سوال شد، اين تحقيق نشان داد كه كاربران فيسبوك بيش از ساير شبكههاي اجتماعي به يكديگر اعتماد دارند.
در ايران هيچ آمار رسمي مبني بر طبقهبندي كاربران بر اساس استفاده از شبكههاي اجتماعي مختلف وجود ندارد. حتي برخي از موسسههاي تحقيقاتي بينالمللي شبكه اجتماعي «كلوب» را به عنوان شبكه اجتماعي برتر در ايران معرفي كردند، اما تحقيقات و برآوردهاي غيررسمي نشان ميدهد در ايران شبكه اجتماعي فيسبوك، برترين شبكه از لحاظ فراواني كاربران داخل ايران با فاصله قابل توجهي در مقام اول است.
اين تحقيق نشان داد كه ميانگين رازداري و اعتماد در مباحث مهم ميانفردي شبكه اجتماعي در سال 2008 از نسبت 1 به 93، به نسبت 2 به 16 تغيير كرده است. اين در حالي است كه در شبكه اجتماعي فيسبوك حلقههاي اطمينان و رازداري به نسبت سال 2008 تنگتر شده است و افراد احتياط بيشتري در انتقال مباحث ميانفردي نسبت به ساير شبكههاي اجتماعي ميكنند.
در ايران هم تقريبا چنين فضايي حكمفرماست. تحقيق سال 89 نشان داد كه 79 درصد افراد مورد پرسش كه كاربر فيسبوك بودند، بيشتر با اسم واقعي خود در اين فضا حضور دارند، بنابراين در مباحث بينفردي محتاطتر هستند. اما كاربراني كه در توييتر، فرندفيد و گوگلپلاس حضور دارند، با نام مستعار بيشتر به فعاليت ميپردازند.
به اين ترتيب بيشتر پرايسويهاي خود را عمومي تعريف ميكنند و در مباحث و گفتوگوها كمتر احتياط و رازداري به خرج ميدهند. جوانان معمولا دريافتكننده حمايتهاي همسالان و بزرگترهاي خود هستند. در اين تحقيق به طور مثال حمايتهايي از جمله دريافت مشاوره از دوستان، مصاحبت و همراهي، كمك هنگامي كه در بستر بيماري افتاده و نياز به حامي دارند، مورد بررسي قرار گرفته است.
جوانان امريكايي در اين سه شاخص 75 از 100 گرفتهاند. اين تحقيق نشان داد كه در فيسبوك در هر سه مورد بررسي، 5 امتياز بيشتر از ميانگين متوسط در اين زمينه است. اين به اين معني است كه سرمايه اجتماعي در شبكه اجتماعي فيسبوك نهتنها از حد متوسط ساير شبكههاي اجتماعي اينترنتي بالاتر است كه حتي از حد متوسط اجتماعي نيز بالاتر است.
در ايران مقايسهيي رسمي بين شبكههاي اجتماعي اينترنتي و محيط اجتماعي انجام نشده است اما براساس تحقيق سال 89 تنها 53 درصد از پاسخگويان ميگويند كه اگر كسي در فيسبوك براي آنها كامنتي بگذارد يا نظري بنويسد، خود را موظف ميدانند به او پاسخ دهند. 64 درصد اظهار كردهاند موافق سر زدن به پروفايل دوستان و ديدن عكسها و خواندن مطالبي كه در ديوارشان نوشته شده، هستند.
41درصد موافق هستند كه اگر كسي در فيسبوك به كمك مادي يا معنوي نياز داشته باشد، به او كمك ميكنند يا مطلب او را همخوان ميكنند. اين مساله نشان ميدهد جوانان ايراني در زمينه سرمايه اجتماعي، تعاملهاي داخل شبكه و حمايت و همراهيهاي درونگروهي به نسبت جوانان ايالات متحده در جايگاه پايينتري قرار دارند.
اين مساله البته به اين معني نيست كه جوانان ايراني نسبت به باقي همسالان و افراد داخل شبكه نامهربان يا سنگدل هستند. اين به اين معني است كه ميزان اعتماد در شبكههاي اجتماعي اينترنتي در ايران پايين است و افراد براي كمكهاي معنوي و مادي به كساني كه نميشناسند و اعتماد ندارند، مشتاق نيستند.
بر اساس نظرسنجي موسسه پيو ميانگين تعداد دوستان در فيسبوك 229 نفر است اما بر اساس تحقيق سال 89 در ايران ميانگين تعداد دوستان كمتر از 100 نفر بوده است. هرچند در حال حاضر به نظر ميرسد روند جذب تعداد دوستان در ايران رو به بالا باشد. مدل شعاع اعتماد در ايران شبيه كشورهاي امريكاي لاتين و چين است در اين كشورها سرمايه اجتماعي زيادي در بين خانوادهها و گروههاي دوستانه شخصي وجود دارد، اما اين گروهها بهشدت داراي اعتماد كمي نسبت به افراد خارج از گروه خود هستند.
براي اين گروهها اعتماد به افراد خارج از گروه بسيار مشكل و حتي غيرممكن است. در چنين فرهنگهايي هر كسي خود را فقط متعلق به يك خانواده يا گروه ميداند. بنابراين در اين فرهنگها، فعاليت عمدتا ماهيت خانوادگي داشته و به ندرت از محدوده اوليه خود بزرگتر ميشوند. اين امر باعث ميشود فعاليت محدود شده و به احتمال زياد عمر آنها نيز كوتاه شود و در نسلهاي بعدي اين خانوادهها، از بين بروند.
به طور كلي مشاهدات تجربي و تحقيقات پيمايشي به همراه مطالعات كتابخانهيي و مصاحبههاي بينفردي نشان ميدهد روند استفاده از رسانههاي اجتماعي و به دنبال آن، شبكههاي اجتماعي در ايران در حال گسترش است. اما كاربران به درستي نميدانند كه از اين فضا چگونه بايد در جهت تعاملات انساني و كارهاي گروهي استفاده كنند. بر اساس تحقيق سال 89 بيشترين استفاده از امكانات فيسبوك در جهت تبريك گفتن تولد و سپس كاركرد جستوجو براي يافتن دوستان يا همكلاسيهاي قديمي است.
اما كاركرد اصلي شبكههاي اجتماعي شكلگيري فعاليتهاي درونگروهي، همبستگيهاي درونشبكهيي و فعاليتهاي مشترك گروهي است. اين نظر كه ايرانيان تمايلي به كارهاي گروهي و جمعي از خود نشان نميدهند، در شبكههاي اجتماعي اينترنتي نيز تا حدودي بازتاب دارد. براي پاك كردن چنين تصوري نخستين گام، تقويت فعاليتهاي گروهي با استفاده از رسانههاي اجتماعي است. امروز، روز جهاني رسانههاي اجتماعي است. بنابراين امروز را ميتوان مبدا شروع حركتهاي جمعي در رسانههاي اجتماعي قرار داد.
مصطفی قوانلو قاجار؛ روزنامه اعتماد
انتهای پیام/.