حق کشور نبود انقدر با مشکلات فضای مجازی روبرو شود
- علی اصغر زارعی، جانشین سازمان پدافند غیرعامل در گفتوگو با میزان:
راهکار رفع بسیاری از مشکلات در فضای مجازی، استفاده از شبکه اینترنت ملی است. کاری که در روسیه و چین اجرا شده و جواب هم داده است. چرا علیرغم نیاز مبرم کشور به داشتن اینترنت ملی و با در نظر گرفتن این نکته که توانایی فناورانه آن را نیز در اختیار داریم، هنوز اینترنت ملی راه اندازی نشده است. سازمان پدافند غیرعامل کجای مسیر راه اندازی اینترنت ملی ایستاده است؟
موضوع راهاندازی شبکه ملی اطلاعات بیش از یک دهه است که در قوانین و سیاستهای نظام میآید و همواره طی این سالها یکی از اولویتهای اصلی مقام معظم رهبری بوده و هست. شبکه ملی اطلاعات در دورههای مختلف مورد کمتوجهی قرار گرفت و بعضا با نگاه سیاسی به این موضوع نگریسته شد. فضای مجازی یک ابزاری است که سرعت امور را افزایش میدهد و موجب تسهیل در روند کارها میشود، اما به نظر من در موضوع توجه به فضای مجازی در کشور ما کوتاهی شده است و ما فرصتهای بسیار بیشتر و بهتری در اختیار داشتیم و حق کشور نبود که انقدر با مشکلات فضای مجازی روبرو شود. اهتمامی که ما طی سالیان اخیر در حوزه فضای مجازی میبینیم، امیدوارکننده است. محتمل بود که آمریکاییها، چون در عرصه نظامی خیلی نمیتوانند در حال حاضر با ما شاخ به شاخ شوند، در سایر زمینهها به سراغ نقاط ضعف ما بیایند. مثلا یکی از نگرانیهای ما در سال گذشته این بود که اگر اینترنت بینالمللی قطع شود، زیر ساختهای کشور ما چه مشکلی پیدا میکنند. چرا که سِرور زیرساختهای شبکههایی که از ده سال قبل راهاندازی شده بود یا خدمات بانکها و دانشگاهها توسط آنها ارائه میشد، عمدتا در خارج از کشور بود. تبادل اطلاعات این گونه است که شما وقتی از اینجا درخواستی را کلیک میکنید، این درخواست به روی سرور مرکزی که در خارج از کشور بود میرفت و سپس برمیگشت. اگر این ارتباطات قطع میشد بسیاری از خدمات کشور آسیب میدید. در این مدت خیلی از این سرورها به داخل کشور آمد. برخی با فشار و برخی با تهدید. به نظرم میرسد که سرور بیش از ۹۵ درصد سیستمهای دولتی، الان در داخل کشور است. از سال گذشته تا الان بیش از ۱۰۰ رزمایش در حوزههای مختلف از سوی سازمان پدافند غیرعامل برگزار شده است. ما بارها اینترنت را قطع کردیم تا ببینیم مشکلات در کدام زمینهها برای مردم و دستگاههای اجرایی روی میدهد. در این تستها مشکلاتی هم وجود داشت که به لطف خدا تا حد زیادی این مشکلات برطرف شده و نگرانیهای ما نسبت به سال گذشته بسیار کمتر شده است. سازمان پدافند غیرعامل برای تکمیل روند شبکه ملی اطلاعات، با وزارت ارتباطات ارتباط برقرار کرده است و احساس ما این است که در مقطع فعلی کار به صورت جدیتری دنبال میشود.
دلیل مخالفان راهاندازی شبکه ملی اطلاعات چیست و چرا آنها نمیخواهند ما دارای این فناوری در کشورمان باشیم؟
اساسا دلیل تاخیر کشور ما در راه نینداختن شبکه ملی اطلاعات، «جدی نگرفتن تهدید» است. برخی مسئولان کشور در این موضوع که امکان جنگ سایبری وجود دارد تردید داشتند و جنگ سایبری را «تخیل» و «توهم» میدانستند. در یک برهه زمانی، وقتی که سازمان پدافند غیر عامل از ضرورت راهاندازی شبکه ملی اطلاعات صحبت میکرد، برخیها که ادعای متخصص بودن هم داشتند با حالت تمسخرآمیز به موضوع نگاه میکردند. آنها وقتی دیدند که روسیه و چین هم به سمت استفاده از شبکه ملی اطلاعات و اینترنت ملی حرکت کردند، فیتیلههای خود را پایین کشیدند. حتی وقتی که ما اعلام میکردیم میخواهیم قطعی اینترنت را تست و تمرین کنیم، برخی از این آقایان به اصطلاح متخصص مصاحبه و داد و بیداد میکردند که «آقایان این چه کاری است که میخواهید انجام بدهید؟» نداشتن سواد رسانهای و سواد سایبری و نگاه سیاسی به موضوع، باعث تاخیر در راهاندازی شبکه ملی اطلاعات شده است. البته تا همین الان هم آسیبهایی را به خاطر راه نیفتادن به موقع شبکه ملی اطلاعات دیدهایم که نمونه بارز آن در زمینه پیامرسانها قابل مشاهده است. با توجه به اینکه من در دوران جنگ، در واحد جنگ الکترونیک بودم و رشته تخصصیام مخابرات است و تا مدتها مسئولیتم در سپاه و دانشگاه در همین زمینه بوده است، با جرئت میگویم که هیچ دورهای در تاریخ کشور ما، به اندازه حال حاضر دارای توان و قدرت علمی نسبت به مسائل الکترونیک، مخابرات و فضای سایبری نبودیم. امروز در زمینههای الکترونیک، مخابرات و فضای سایبری، بهترین نیروها را در دانشگاههای ایران تربیت میکنیم فلذا حق کشور ما این نیست که با داشتن چنین گذشتهای و این سرمایههای ملی امروز، در حوزه سایبر و فضای مجازی گامهای آهسته بردارد. همین گامهای آهسته موجب خسرانهای گستردهای در طول سالیان گذشته شده است.
چرا این رویکرد در برخی از مسئولان ما وجود دارد که «ما نمیتوانیم در عرصههای فناورانه و تکنولوژیکی حرف برای گفتن داشته باشیم»؟
ناشی از سواد پایین، خود کمبینی و بزرگبینی دیگران است. وقتی که روسها گفتند ما در حال تمرین قطعی اینترنت هستیم، برخی از کسانی که به سازمان پدافند غیرعامل انتقاد میکردند و میگفتند قطعی تمرینی اینترنت معنایی ندارد، ساکت شدند.
در شرایط فعلی، اگر اینترنت جهانی در کشور ما قطع شود، تا چه اندازه میتوانیم امور روزمره خود را دنبال کنیم؟
اگر اینترنت جهانی قطع شود ما در کوتاه مدت مشکل خاصی نخواهیم داشت. نرم افزارهایی که امروز ما روی سیستمهایمان از آنها استفاده میکنیم اساساً تولید خارج است. اتفاقاً یکی از ظرفیتهایی که ما فکر میکنیم هر چه سریعتر باید در کشور توسعه پیدا کند، تولید نرم افزارها و سیستم عامل بومی است. نرم افزارها و سیستمهای عامل خارجی به نحوی طراحی شدهاند که ما نیاز داریم هر چند وقت یکبار آنها را به روزرسانی کنیم و طبیعتا در مرحله به روزرسانی نیازمند ارتباط با شبکه اینترنت جهانی هستیم. قانون میگوید هر زیرساختی که میخواهد در کشور ایجاد یا وارد شود باید به تأیید سازمان پدافند غیر عامل برسد. در حال حاضر وارد کردن نرم افزار از خارج برای زیرساختهای حساس و حیاتی ممنوع است و اگر هم ضرورت داشته باشد باید مورد ارزیابی پدافند غیر عامل قرار بگیرد. ما در مسیر ارزیابی این فناوریها و نرم افزارها از توان شرکتهای دانش بنیان بهره میبریم. کسی حق ندارد یک نرمافزار وارد کشور کند و ساختار بانکی کشور را در اختیار این نرمافزار قرار دهد. ما این اقدامات را خلاف امنیت ملی میدانیم. ما تاکنون چند بار به خاطر این موضوع نامهنگاری کردیم و قوه قضاییه هم حکم صادر کرده است ولی باز میبینیم برخی از زیر مجموعهها همچنان این اقدامات خلاف قانون را انجام میدهند.
آیا ما تا امروز توانستهایم ضد بدافزاری در کشور تولید کنیم و دستگاهها را مکلف به استفاده از این ضد بدافزارها کنیم؟
یکی از ابزارهای مورد استفاده در فضای سایبر «ضد بدافزار»هایی است که الان روی همه سیستمهای کامپیوتری و هوشمند وجود دارد. ضد بدافزارهای مورد استفاده در داخل کشور عموماً خارجی هستند و سازمان پدافند غیرعامل در سالهای گذشته حمایت زیادی انجام داد و ما امروز با افتخار میگوییم که «ضد بدافزار بومی» تولید کرده و به زیرساختهای کشور هم تکلیف کردهایم که باید از این ضد بدافزار استفاده کنند. وقتی که ما از یک ضد بدافزار بومی استفاده میکنیم زیرساختهای خود را حداقل در چند لایه مصون نگه میداریم. امروز بیش از هر زمان دیگری، زمینه برای توسعه بومی فضای سایبری در کشور امروز بسیار بیشتر از گذشته است. امنیت یکی از مهمترین مؤلفههای کشور ماست و ما اساساً نمیتوانیم در این زمینه کوتاهی کنیم. هر کسی در بحث امنیت اعم از امنیت سایبری، امنیت ارتباطات و امنیت اطلاعات کوتاهی کند حتما عنوان «خیانتکار» بر او صادق خواهد بود.
رویکرد سازمان پدافند غیرعامل برای کنترل مخاطرات فضای مجازی و شبکههای اجتماعی چیست؟
نظر سازمان پدافند غیرعامل از ابتدا در خصوص فضای مجازی، شبکههای اجتماعی و پیامرسانهای اینترنتی، این بوده که ما باید به سرعت حرکت بومیسازی در این زمینه را انجام دهیم. اعتقاد دارم در برههای که داد اروپاییها درآمده بود و آنها میگفتند که باید از محیط تلگرام خارج شویم، آن زمان بهترین فرصت بود که ما در داخل کشور خودمان هم اقداماتی را برای بومیسازی شبکههای اجتماعی و پیام رسانها برداریم، اما متاسفانه اقدامات ناقصی در این زمینه صورت گرفت. اساسا اولین اقدام را برای مقابله با مخاطرات فضای مجازی، مقام معظم رهبری با تشکیل شورای عالی فضای مجازی انجام دادند. ایشان با نگاه بلند خود به این موضوع توجه ویژهای داشته و دارند. اعتقاد من این است که کسانی که مسئولیت مقابله با مخاطرات فضای مجازی را بر عهده داشتند، یا اهمیت موضوع را درک نکردند یا ارادهای برای عمل نداشتند. اهتمام ما نسبت به مقوله فضای مجازی باید بسیار جدی باشد. توجه به فضای مجازی به هیچ عنوان به معنای محدود کردن این فضا نیست. اگر با فضای مجازی به صورت علمی و بومی کار کنیم نه تنها فضای مجازی محدود نمیشود بلکه برتری ما در این زمینه نمود پیدا میکند. فضای مجازی باید برای جوانان ما پولسازی کند نه اینکه صرفا ابزاری برای ایجاد تنش اجتماعی باشد. ما باید به جایی برسیم که صادرکننده خدمات در حوزه فضای مجازی باشیم. نتایج نگاه سیاسی به موضوع فضای مجازی همین وضعیتی میشود که الان با آن مواجه هستیم. یکی از الزامات مقابله با فتنه دیگر، ساماندهی فضای مجازی است. در دوران دفاع مقدس به ما سیم خاردار و بیسیم نمیدادند، اما در طول دوران دفاع مقدس ظرفیت بسیاری زیادی در ما ایجاد شد. اگر همان ظرفیتها بعد از جنگ هم ادامه پیدا میکرد ما الان وضعیت بسیاری خوبی داشتیم. متاسفانه غفلت کردیم و بازار کشور را در اختیار خارجیها و کمپانیهای چینی و کرهای گذاشتیم. یادم میآید در زمان جنگ از ترکیه بیسیمهایی خریده بودیم که بسیار بیکیفیت بودند و مشکلات زیادی داشتند. بعد از جنگ در سفری که به ترکیه داشتم آنها میگفتند «شما ما را آباد کردید» چرا که ما اولین خرید را از آنها انجام داده بودیم.
آیا سردار جلالی به عنوان رئیس سازمان پدافند غیرعامل در جلسات شورایعالی فضای مجازی شرکت میکند؟
مجلس مصوب کرد که رئیس سازمان پدافند غیر عامل باید عضو شورایعالی فضای مجازی باشد، اما رئیس سازمان را حتی به جلسات این شورا دعوت نمیکنند. وقتی که برخی از اعضای شورای عالی فضای مجازی متوجه تهدیدات فضای مجازی نشوند، سازمان پدافند غیرعامل باید چه کار کند؟ البته الان وضعیت کمی بهتر از گذشته شده چرا که تهدید جدیتر شده و همگان تاثیرات تهدیدات در حوزه فضای مجازی در اقصی نقاط دنیا را دیدهاند.
در قضایای اخیر لبنان و عراق، تا چه اندازه نقش شبکههای اجتماعی و فضای مجازی را پررنگ و تاثیرگذار میدانید؟
ما در فتنه ۸۸ و دی ۹۶ عملکرد خبیثانه رسانههای فارسی زبان بیگانه و شبکههای اجتماعی نظیر فیسبوک را دیدیم. الان هم در عراق و لبنان تاثیر شبکههای اجتماعی را میبنیم. فضای مجازی ضمن اینکه در افزایش سرعت و ارتباطات و کاهش بسیاری از هزینهها موثر است، دارای مخاطرات فراوانی نیز هست. راه اندازی و فعال کردن شبکههای اجتماعی با هدف ایجاد انشقاق میان مردم منطقه خصوصاً لبنان و عراق، کاری است که این روزها دشمنان انجام میدهند. امروز در لبنان و عراق «فضای مجازی» به ابزارهای اصلی شایعهسازی و تحریک مردم تبدیل شده است.
